Á árunum eftir heimstyrjöldina síðari varð mikil umbylting í tækni og lífsgæðum fólks hér á landi. Var það á öllum sviðum mannlífsins. Gamla íslenska bændasamfélagið var óðum að hverfa og flutningar úr sveitum í þéttbýli. Jafnframt voru ný tæki komin til sögu...
Lesa meira

Á árunum eftir heimstyrjöldina síðari varð mikil umbylting í tækni og lífsgæðum fólks hér á landi. Var það á öllum sviðum mannlífsins. Gamla íslenska bændasamfélagið var óðum að hverfa og flutningar úr sveitum í þéttbýli.

Jafnframt voru ný tæki komin til sögunnar og ýmsir gamlir gripir sem voru búnir að sinna hlutverki sínu lagðir til hliðar. Þá komu víða hérlendis upp tillögur um að stofna minjasöfn til að varðveita og sýna gamla muni úr gamla samfélaginu.

Fyrstu tillögur um Byggðasafn Árnesinga voru lagðar fram árið 1942 í Sýslunefnd Árnessýslu en ekkert gerðist. Aftur vorið 1952 lögðu tveir mætir fulltrúar í sýslunefnd það til að stofnað yrði til safns. Árnesingar höfðu fylgst með samskonar stofnun safna í öðrum héruðum landsins og sjálfsagt þótti að feta sömu leið og Árnesingar eignuðust sitt safn líka. Skipuð var nefnd og málin þróuðust þannig að Skúli Helgason frá Svínavatni í Grímsnesi (1916-2002) var fenginn til söfnunarstarfa.

Skúli hafði sýnt þessu máli áhuga og átti í sinum fórum gamla gripi úr héraðinu.  Hann lagði þá til hins nýja safns og í aðfangabók Byggðasafns Árnesinga byrjaði hann að skrifa upp gripina 1. júní 1953 sem þykir við hæfi að telja stofndag safnsins. Þann dag bárust honum sjö gripir frá Arnarstöðum í Flóa.  Fleiri gjafir bættust við næstu mánuði víðsvegar að úr héraðinu. Safnkostinn varðveitti hann í kjallara íbúðarhúss síns á Selfossi.

Skúli Helgason fór í söfnunarferðir um Árnessýslu sumarið 1954 og varð vel ágengt. Til 1970 safnaði hann um 1100 gripum sem mynduðu stofninn að fyrstu grunnsýningu safnsins að Tryggvagötu 23 á Selfossi sem opnaði um mitt ár 1964.  Safnað var munum úr öllu héraðinu frá flestum kimum gamla samfélagsins. Jafnframt var deilt um stefnu safnsins og framtíð og að endingu hvarf Skúli úr héraðinu vonsvikinn yfir því að metnaðarfullar hugmyndir hans að útisafni á Selfossi yrðu ekki að veruleika.

Bylting varð í starfsemi Byggðasafns Árnesinga þegar Héraðsnefnd Árnesinga, arftaki sýslunefndarinnar, samþykkti árið 1992 að flytja Byggðasafn Árnesinga niður á Eyrarbakka, þann forna útgerðar- og verslunarstað. Þá sýndist ljóst að safnið myndi ekki þróast og dafna með fullnægjandi hætti á Selfossi. Með samstilltu átaki og mikilli vinnu var ný grunnsýning opnuð í Húsinu á Eyrarbakka 3. ágúst 1995.

Innri aðstaða við Byggðasafn Árnesinga var engin á fyrstu áratugum þess. Safninu var sinnt í hlutastarfi um langt skeið eða til 1986 að safnvörður var ráðinn í fullt starf og breytingar til góða gerðar á grunnsýningu safnsins. Þá varð til fyrsta varðveisluaðstaða safnsins í kjallara Hótels Selfoss. Þörfin á varðveisluaðstöðu varð til vegna þess að stöðugt bárust að safninu ný aðföng úr héraðinu sem vert þótti að varðveita. En sýningar eflast ekki í samræmi við aukinn safnkost og sýning og varðveisla lúta ólíkum lögmálum innan safna. Árið 2002 tók Byggðasafn Árnesinga í notkun þjónustuhús á Eyrarbakka fyrir varðveislu og skrifstofu og hlaut safnið Íslensku safnaverðlaunin fyrir byggingu þess sama ár enda einstakt á landsvísu að safn reisti sér hús fyrir innri starfsemi sína. Og áfram frá 2002 hafa bæst við safnið gripir og jafnvel heil söfn þannig að árið 2019 samþykkti Héraðsnefnd Árnesinga að kaupa hið svonefnda Alpan-hús á Eyrarbakka fyrir innra starfið. Að lokum viðgerðum og aðlögun hússins að starfsemi Byggðasafns Árnesinga er varðveisluaðstaðan nú með miklum ágætum og safnið í fararbroddi íslenskra safna hvað varðar aðbúnað safnmuna.

Söfnun hefur verið stöðug í 70 ár. Safnkosturinn er úr Árnessýslu og leitað er eftir gripum einkennandi fyrir héraðið. Safnkosturinn er að megninu til skráður í gagnagrunninn Sarp og nálgast munafærslur áttunda þúsundið auk skráðra ljósmynda.  Vefsýningin kynnir örlitið brot af safnkosti Byggðasafns Árnesinga.

Lesa minna