Bátur

01.01.1940

Varðveitt hjá

Ljósmynd af vélbátnum Frekjunni BA 271 og áhöfn í ferð til Íslands 21. júlí til 11. ágúst 1940. Þetta eru tvær svarthvítar myndir saman í ramma. Aftan á eru skrifuð nöfn skipshafnarinnar og stutt frásögn um ferðalagið og bátinn. Björgvin Fredriksen og Úlfar Þórðarson augnlæknir skrifuðu grein í Morgunblaðið 21. júlí 1990 í tilefni af því að þá voru 50 ár liðin frá því að Frekja lét úr höfn í Fredrikshavn í Danmörku áleiðs til Íslands. Þetta segir um ferðina með Frekjunni í afmælisgrein um Úlfar Þórðarson í Morgunblaðinu 2. ágúst 2001; en höfundar eru Sigurgeir Guðmannsson og Skúli Jón Sigurðarson: Eftir Ólympíuleikana varð Úlfar eftir í Berlín; þar sem hann hóf framhaldsnám í augnlækningum; en flutti sig síðan yfir til Kaupmannahafnar og þar var hann staddur; er Þjóðverjar hernámu Danmörku 9. apríl 1940. Þá lokuðust inni nokkur hundruð Íslendinga; sem sáu sér litla möguleika á heimferð út til Íslands. Fyrst lokaðist leiðin um Holland og ekki auðveldaði sú staðreynd; að Bretar höfðu hertekið Ísland sama dag; og nokkrum vikum síðar lokaðist leiðin um Ítalíu og Bandaríkin. Gunnar Guðjónsson; skipamiðlari; var staddur í Kaupmannahöfn og varpaði fram í vinahópi þeirri tillögu að kaupa vélbát til siglingar heim til Íslands. Gísli Jónsson; vélstjóri; var einnig staddur í Höfn og hann spurðist fyrir um möguleika á slíkum kaupum og fékk þær upplýsingar; að ekki yrði mögulegt að fá útflutningsleyfi nema að hámarki fyrir 30 tonna bát; sem búið væri að úrelda. Lárus Blöndal; skipstjóri; var til í tuskið; og Gunnar var ráðinn stýrimaður; þótt hann hefði ekki stýrt öðru farartæki en bifreið. Þá var að fá leyfi þýzku herstjórnarinnar og Gísli réðist ekki á garðinn; þar sem hann var lægstur; heldur sneri sér með hjálp milliliðs til yfirvalda í Berlín og fékk sent þaðan heimfararleyfi; en það var aðeins gilt til Bergen. Gísli leitaði að bát; sem uppfyllti skilyrðin og fann einn í Fredrikshavn á Norður-Jótlandi. Þetta var 30 tonna bátur; 52 ára gamall og eigandi bátsins; Knudsen; hafði verið með hann í 48 ár. Gísli lýsti aðkomunni svona: Þegar komið var að skipshliðinni; leizt mér ekki meira en svo á fleytuna. Hún var að vísu 30 smálestir að stærð; en útlitið var ekki aðlaðandi. Sá hlutinn sem í sjó var; var þakinn sjávargróðri; eins og kollan hefði ekki verið hreyfð árum saman. Það sem upp úr stóð; var bókstaflega mosavaxið; grænt á lit og slímhúðað. Siglurnar voru rifnar og reiðinn allur fúinn og ónýtur. Legufæri ónýt; seglin léleg; engin vinda og mannabústaður ekki fyrir skepnur; hvað þá fyrir menn; ekkert eldstæði og allt í óhirðu og fýlu. Það var sáralítil lestarhola í skipinu; því að það hafði verið smíðað til að flytja lifandi fisk; svo að botn skipsins um miðju var allur með smágötum og miðbik þess því fullt af sjó. Með hverjum planka í byrðing og þilfari mátti reka hnífinn viðstöðulaust alla leið að hjöltum; annars var ekki sjáanlegur fúi í viðnum. Í því var 70 hestafla vél; sem virtist vera nýleg. Knudsen skipstjóra þótti svipurinn á mér ekki vera mjög ánægjulegur; þar sem ég var að fara höndum um skipið hans og hrista höfuðið. "Þú getur ekki fengið betra sjóskip; " sagði hann. "Ég þekki hana; hún hefur verið annað heimili mitt í nærri hálfa öld. Líttu á brjóstin á henni. Það er ekki sú bára á Atlantshafinu; sem þau mylja ekki undir sig; Líttu á afturendann. Þú getur beitt honum á hvaða báru sem þú vilt; og líttu á belginn; hann veltir af sér öllum skvettum. Skrokkurinn getur enzt aðrar fjórar vélar; karl minn. Þetta er bezta skip; ófúið og eikin hörð sem stál. Synd að höggva hana upp. Þeir heimtuðu það; þessir bölvaðir bjánar í Kaupmannahöfn; sem létu styrkinn í nýja bátinn; að þessi yrði höggvinn upp; mætti aldrei fara til fiskjar aftur." Gísli keypti bátinn á hálft níunda þúsund danskra króna og innifalið í verðinu var blessun frú Knudsen. Seljandinn fékk tvær vikur til þess að ganga frá farkostinum og fínpússa hann. Þá var að "munstra" í áhöfn en leyfið var bundið við 7 menn. Ekki var hörgull á umsækjendum; en þegar hafði verið ráðið í "brúna" og með Gísla í vélarrúminu yrði Björgvin Fredriksen; Úlfar var skipaður matsveinn og hásetar þeir Konráð Jónsson og Theodór Skúlason. Ekki var auðsótt að fá olíu á tankinn; en með loforði við konu danska viðskiptamálaráðherrans um að láta hana fá fregnir af syni hennar í London; ef farkosturinn kæmist á leiðarenda; fékkst olíugeymir fylltur. Sunnudaginn 21. júlí var lagt í hann og haldið til Kristiansand í Noregi; Stavanger og Bergen; en lengra náði leyfi þýzku herstjórnarinnar ekki. Gunnar var reiprennandi talandi á þýzka tungu og hélt til Osló til fundar við herstjórnina þar og kom til baka með brottfararleyfi út til Íslands. Eftir tilkynningar til allra varðstöðva í Noregi var haldið til Færeyja og haldið áfram unz lagzt var að bryggju í Reykjavík 12. ágúst. Þeir voru komnir heim til ástvina og fjölskyldna heilu og höldnu eftir siglingu yfir hafið á ónýtum bát; í gegnum nýlagt tundurduflabelti í Skagerak og nærri kafsigldir af togara undan suðurströnd Íslands. Þeir höfðu sýnt áræði og dirfsku; lagni við erfið yfirvöld og ýtni; er það átti við. Þar af spratt nafn bátsins; Frekjan.