Engeyjarskip
1912
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Keypt til Þjóðminjasafnsins árið 1940 (sama ár og Eyrarbakkaskipið, sbr. reikninga): Áraskip, smíðað í Engey kringum 1912 af Bjarna Brynjólfssyni, með lagi því, sem kennt er við eyna og er síðasta skip þar smíðað. Það er sexróið, tvímastra, að mestu úr furu, súðbirt og á því sveifarstýri, bikað, ýmis útbúnaður fylgir. Þegar bátur þessi kom til safnsins, var saminn við hann svohljóðandi lýsingarstúfur: Sex manna far, sem Bjarni Brynjólfsson smíðaði í Engey nálægt 1912 og er síðasta skipið, sem smíðað var í Engey. Bátur með Engeyjarlagi er fyrst smíðaður af Guðmundi Péturssyni, föður Otta skipasmiðs, f. Péturs og Kristins skipasmiðs. Nú vantar í skipið: Útleggjara, austurtrog (tvíhendingstrog), notað var skafttrog, skauta á árar. Bjarni setti nýtt stafnlok í skipið, eftir að hætt var að róa því til fiskjar, en í nýja stafnlokið vantar tappana, sem klóin á afturseglinu var fest á. Negluna vantar og þegar siglt var, lágu árarnar ýmist út við keip eða keipstokk, eða í keipum, ef átti að ausa eða róa skipinu yfir (þá var lagt út á hléborða) í krusi. Frammastur stóð í framstellingunni og var haldið með masturshespu að framíþóftu, en afturmastrið stóð í afturstellingu, en ekki hespað að þóftu. Hespan er úr báti, áttæring, smíðuðum 1875 í Engey. Blokkin, sem klífirinn var halaður upp með, er úr sama bát. Lengd bátsins stafna á milli er um 8 m 83 sm, en breidd hans að utanmáli er öll um 2 m 46 sm. Í kili hans, stefnum báðum og undirhlutum eru um það bil 5 sm þykk eikartré. Yfirhluti að framan, framstafn, er um 1 m 67 sm á lengd, kjölurinn sjálfur er um 5 m 33 sm á l. Í undirhluta að aftan er um 1 m langt tré, en lengd afturstefnis er um 1.32 m. Sjálfur kjölurinn skiptist lárétt og nær efri helft ekki enda á milli. Úr eik eru einnig krapparnir í skut bátsins og stefna að framan. Þeir eru um fimm og hálfur sm á þ. Mál kjallengju eru gerð utan súðar á skipinu. Byrðingur hefur tíu umför og spík er við kjöl, er hann skaraður og festur saman með hnoðnöglum. Rangir eru seytján, saman settar að meira eða minna leyti, og ganga hinir einstöku hlutar þeirra á misvíxl. Virðist þykkt rangahluta ganga frá um 3 sm til um 5.3 sm. Í skipinu eru fjórar þóftur, og biti liggur borðstokka á milli aftan við hina öftustu. Allar þóftur framan við ræði nema hin aftasta. Jafnaðarþykkt þóftufjalar virðist um það bil 3.2 sm. Breidd þeirra mest, talið aftan frá og fram eftir, er um það bil: 20 sm, 18 sm, 17.7 sm og 23 sm. Þær hafa knélista úr eik, um 4-5.3 sm á þykkt. Undir þóftum miðjum eru ferstrendar snældur, þar um það bil rúml. 3 x rúml. 4 sm í ummál allar. Þóftur sitja um það bil í jafnri hæð. Er hin aftasta um 54.4 sm frá þiljum, mælt við miðju, hin næsta í röðinni um 53 sm, hin þriðja, og þannig talið, um 52.5 sm, hin fremsta um 58.5 sm. Spík er á frambrúninni á fremstu þóftu og þar á miðju. Verður breidd hennar með spík um 27.5 sm. Í bita er nál. 10 sm breið fjöl, þ. um tveir og hálfur sm. Er hann við afturbrún þóftunnar. Tengja hann og þóftu tvö stutt speldi, br. þeirra liðlega 9 sm, eru þau sitt hvorum megin miðju og vænt bil milli, felld í brúnir fjalanna á endum, fellur hak í rauf. Bilið milli þóftu og bita er við miðju um 17 sm. Endar bitans ganga yfir sjólista. Langbönd, eitt hvorum megin á skipinu, liggja undir þóftum, þau felld í rengurnar, ná þau að bandinu framan fremstu þóftu og aftur fyrir bita. Fjalirnar, sem hér mynda langbönd, eru um tveir og hálfur sm á þ., en br. þeirra rúml. 6 sm. Keipstokkarnir og kempurnar framan og aftan mynda samfellda rim ofan á hástokki og slíðrum, lækkar hún og mjókkar í báða enda og nær all langt í áttina að skut og framstefni. Skvettilisti er á borðstokk að utan og nær stafna á milli. Breiðastir verða borðstokkar framan við fremstu þóftu í skipinu, mest br. þeirra er um 11.2 sm. Öll ræðin sex á skipinu eru með sama lagi og eru steypt úr járni. Rísa tveir sívalir háir frá flatri áfellu og ganga í borðstokk niður. Dálítið eru þollar lægri en bakhjallar. Ávali er á áfellum. Verður mest ræðisvídd um 18 sm. Mest háahæð er um ellefu og hálfur sm. Aftan við hvert ræði er á keiparstokk að ofan stutt járnfesti, fest í hringnagla, sem gengur niður stokk, og festar slíkar, einnig í hringnöglum, eru fremst á keiparstokk, ein hvorum megin. Í festum þessum eru fjórir hlekkir, nema í einni, þar þrír. Naglarnir úr járni. Þiljur eru einungis sjö fjalir, sem liggja yfir böndin og botnrengur skipsins á bilinu milli fremstu þóftu og öftustu, miðfjöl hér úr tveimur hlutum, og frá þeim liggur í miðju stök fjöl að fremsta þverbandi. Á stöku fjölinni er auga fyrir frammstrið. Því er fest í járnhespu á frambrún fremstu þóftu. Er það um 4 m 75 sm á hæð, með brennimarki: B Engey. Afturmastrið fellur í auga á miðfjölinni í þiljunum og í skarð á frambrún öftustu þóftunnar. Er hæð þess um 3 m 70 sm, á því brennimark: B Engey. Dálítið skarð, grynnra en það, sem á afturþóftu er, er gert í þóftu fyrir fremra mastrið. Bæði eru siglutré þessi með seglbúnaði. Að aðalformi eru þau sívöl og uppmjó, hak gengur niður frá neðri enda, neðarlega á bol er á þau sett festarhald, úr járni á framsiglu, úr tré á eftri siglunni. Skip þetta hefur venjulegt sveifarstýri. Er stýrið rúmlega 2 m á lengd, þykkt öll um 3 sm, br. yfir blað er mest um 35 sm. Lengd sveifar er um 1 m 74 sm. Henni er smeygt á hnakk um auga. Á sveif er brennimarkið B Engey. Frá legg stýris og blaðinu gengur krókur í lykkju á stefninu. Er úrtak á brún niður frá báðum krókum. Festingarútbúnaður þessi er úr járni. Hæst er skipið við framstefni, öll hæð þess þar nálægt 1 m 70 sm, mælt lóðrétt. Á hnífli bakborðsmegin er koparhjól og heldur að því járnspöng að utan, en það var haft til að draga á stjórafæri, og gegnt því, á kinn hnífils stjórnborðsmegin, gengur út járnhringur, snýr hann þvert við, þvm. hans utan er um 9 sm, hringur þessi er fyrir útleggjarann. Tréslá liggur milli borðstokka frammi á stafni, um 60 sm aftan við stefnisnöf, og er laut gerð í slá þessa, féll útleggjari þar í. Stafnseturnar, sem í skipinu eru að framan og aftan, eru úr þremur hlutum báðar, á hvorum stað miðfjöl og vængir hennar og op innan miðfjalar, þ. fjalanna um 3 sm. Hallar setunum að stefnum. Vængirnir ná næstum að röngum þeim, er fremst eru og aftast á súð. Járnlykkja er við neðri endann á yfirhluta að framan, en ofar á tré þessu og inni í bátnum er stutt járnfesti á bolta, í henni sjö bekkir, bolti úr járni, hér bundið stagfokku. Járnkrókur er á borðstokk að innan báðum megin og á móts við þriðja band að aftan, vita krókarnir inn, bugir þeirra fram í skipið. Árarnar sex eru úr furu, með venjulegu lagi. Lengd hátt á fjórða meter, eða frá um 3 m 77 sm til um 3 m 83 sm. Blöð kúpt öðrum megin, flöt hinum megin. Skautar þrír á hverri ár, leguskauti, framskauti og afturskauti, þeir úr tré nema einn, hann járnplata. Tjöruhúðin á skipinu er víða skellótt. Byrðingur er gisinn og merki sjást eftir viðgerðina, sem fram fór á því sama ár og það kom til safnsins. Má greina fúa í viði, sums staðar hefur dottið upp úr honum lítið eitt og í eru sprungur. Ryð er á járni. Í viðgerðinni var bætt við ýmsu, sem sagt er að vanti í ofangreindri lýsingu: allar árar hafa nú þrjá skauta, komin er regla, lítið austurtrog og blöndukútur. Sbr. Sjósókn, Iðnsögu Íslands, bls. 318-357, Orðabók Sigfúsar Blöndals, töflur 1 og 2 aftan við, og Nýyrði. Sjá næsta nr. hér á eftir.
15. desember 2004 bætir Ágúst Ólafur Georgsson við þessum upplýsingum: Í fórum Þjóðminjasafns Íslands er reikningur um kaup safnsins á bátnum, dagsettur 23. desember 1940, og er hann undirritaður af seljanda, Bjarna Brynjólfssyni. Þetta stendur á reikningnum:
"Mjer undirrituðum borgaðar af þjóðminjaverðinum 800,00 kr. átta hundruð krónur af andvirði sexærings, er hann hefir keypt af mjer til Þjóðminjasafnsins (Sjóminjasafnsins). - Kaupverðið er 1100,00 kr.; borgast 300,00 kr. við móttöku skipsins, sem verður í geymslu hjá mjer fyrst um sinn. Reykjavík 23. d. des. mán. 1940. Bjarni Brynjólfsson frá Engey."
Aðrar upplýsingar
Bjarni Brynjólfsson, Hlutinn gerði
Titill
Sérheiti: Engeyjarskip
Ártal
1912
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 15287
Safnnúmer B: 1953-18
Stærð
883 x 246 cm
Lengd: 883 Breidd: 246 cm
Staður
Staður: Engey, Reykjavíkurborg
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Áraskip
Heimildir
Ágúst Ólafur Georgsson: "Om båtbyggaren Bjarni Brynjólfsson." Rapport från seminarium vid Sjöhistoriska museet 29-31 maj 1998, (Stockholm 1998), bls. 95-99.