Til baka í leit
Veistu meira?

Minningartafla, + tilefni

1550 - 1620
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók: Gefið af:  Ingibjörgu Magnusen á Skarði og Herdísi Benediktsen í Reykjavík.   Minningartafla úr eik, sexhyrnd: eru hliðar beinar beggja vegna, 86 og 87 (sú vinstri) að l., en burst upp af og álíka þríhyrningur niðuraf: verður l. öll 189 og br. 121 cm.  Á miðtöflunni eru málaðar myndir af Magnúsi sýslumanni prúða Jónssyni og Ragnheiði konu hans Eggertsdóttur Hannessonar og útífrá myndum þeirra eru myndir sona þeirra, vinstra megin, með föður sínum, og dætra, hins vegar með móður sinni, og eru nöfnin skrifuð undir, þannig, lesið frá vinstri til hægri: Þolleif², Biorn, Jon, Ari, Jon, Magnus, Þolleifur, -Ragneið², Elin, Gudrun, Sezfelia, Katrin, Ragneiður og  Ragnilldur (svo, en ekki Kristín): eru minstu (yngstu) börnin yzt og svo í röð, nema Þorleifur yngri er fyrir framan föður sinn líklega af því að hann dó í bernsku.  Öll krjúpa þau á knjánum og hafa hendur saman lagðar á brjósti.   Búningur er eins á öllum karlmönnunum, dökkur: yzt fata hempa með flosborðum að framan, rósofnum, breiðum kraga útstandandi um háls og hvítur pípukragi þar ofaná.   Líkur búningur er á þeim mæðgunum öllum, en þær hafa hvítan strókafald á höfði og hvítt forklæði sjest á milli hempuborðanna.   Andlitin á öllum mæðginunum og dætrunum mega heita eins, sviplítil og sjálfsagt gerð án tillits til verulegs útlits, en andlit Magnúsar sjálfs er með sjerkennilegum svip, ennið er hátt mjög, nefnið stutt og beint, augun liggja djúpt og er dökt um þau, brýrnar svartar og miklar, kinnar heldur þunnar og nokkrir drættir niður fra nefinu: yfirskegg langt og beygist niður og út, kjálkaskegg og hökuskegg klipt, oddmyndað niður frá höku: einnig er hár stuttklipt og greitt alt niður: er tota á enni og kollvik mikil.  Svipurinn er gáfumannslegur og fyrirmannslegur, en ekki er nú vitað hvort hann eða nyndin yfirleitt er rjett 1).   Eins og siður var til er fjölskyldan látin krjúpa við kross Krists á Golgatha og sjest Jerúsalem í fjarska.  Hægra megin er fljettuð inn í sama landslagiðmynd af himnaförinni, og vinstra megin er einhver slík sjerstök mynd ef til vill líka, eru þar 3 persónur á gangi og skunda upp að byggingu nokkurri, máske konurnar á leið til grafar Jesú á páskadagsmorgun.  -Þessi miðkafli er 56 cm. að hæð og takmarkast af strikuðum og tentum listum, grænum og gyltum, að ofan og neðan, er ganga yfir þvera töfluna, en yzt beggja vegna eru stoðir útskornar og brjóstmyndir á með súlnahausum á höfðunum.  Fyrir ofan listan er lágur eða mjór kafli, 16,5 cm. að hæð, yfir þvera töfluna: er á honum miðjum, með gyltu letri á svörtum grunni, þessi áletrun, beint upp af krossfestingarmyndinni:  BO ECCE AGNVS DEI,/ QVI TOLLIT PCCATA/ MVNDI.2)   BF Til beggja hliða eru andlitsmyndir, líklega engla, og rauðir sporbaugar o.fl. skraut umhverfis þær.   Fyrir ofan er sams konar listi og hinir 2, og upp af honum er þríhyrnda bríkin.  Á hana miðja er máluð upprisa Krists, en englamyndir eru í hornunum beggja vegna:  liggja englarnir og styðja hönd undir kinn: hefur annar stundaglas undir alboganum og merkir  „lífið“ , en hinn hauskúpu og merkir   „dauðann“ .  Á milli þeirra og upprisumyndarinnar, eru útskornar stoðir, líkar þeim sem eru yztar á miðjunni, en styttri, og bera þær listaburst með gyltri hálfkúlu innaní.  Svipuð tilhögun er í þríhyrningnum fyrir neðan miðtöfluna: er í miðju gylt áletrun á svörtum grunni, svolútandi tvíyrðingur:   BO MORS TVA MORS CHRISTI,/ FRAVS MVNDI GLORIA COELI/ ET DOLOR INFERNI,/ SVNT MEDITANDA TIBI. „BF    BO“    BF   Skornar súlur, líkar hinum fyrri, eru beggja vegna, og í hornunum útfrá englar, ennar með opnum augum, en hinn með lokuðum, líllega  „dagur“  og  „nótt“ .  Súlur nær standa á lizta og fyrir neðan hann er í horninu neðst málað mjaðmabein, merki  „dauðans“ .   Umhverfis alt spjaldið er eikarumgjörð, br. 9,3 cm., þ. 3,7 cm., og snýr röndin á plönkunum fram:  hún er svört og sljett öll.  Eru járnkrókar miklir á hliðum til að festa upp töfluna með.  Utaná þessa umgjörð, sem myndar nokkurs konar grunnan skáp, hefur verið fest spjöldum, er veriðhafa á hjörum og mátt hefur láta aptur og loka fyrir töfluna eins og algengt er á altaristöflum.  -Sjást naglaförin eptir hjaranaglana, en spjöldin munu vera eyðilögð.  Sjálfsagt er að þau hafa verið úr eik, bæði eins, og fallið saman í miðju, annað með lista yfir samskeytum og líklega krókað saman, gegnið í odda upp og niður eins og taflan, og líklega verið okar utaná.  Sennilega svört, en með svolátandi gyltum áletrunum að innan, annars vegar:  Vita viatoris transitus, omnia finem, qvæcunque immundus mundus honorat, habent, transit honor, transit fortuna, preunia transit, mente des similis, corpore transit horus: transivere fratres, sumul hinc transibimus omnes, in cælum patriam qvi bene transit habet.  -En hins vegar þetta:  Qvi data prioclare transegit vitæ tempora huic etiom veniunt tempora lota necis hoc tu, Magne! modo terris abreptus abibas, qvi dilexisti pectore et ore deum.   Dum procepta dabas moriturus more Jacobi natis, et optabas ommia fausta tuis, cum Paulo ardebas miseris excidere regnis gaudiaqve astriferi posse videra patris, et Christo tandem lacrymis in vita vocato reddebas animæ munia festa deo.  Og þar fyrir neðan:  Hodie mihi cras tibi. 3)   Minningartafla þessi er frá Haga-kirkju.  Mun Jón eldri, sonur Magnúsar, hafa átt hana og látið setja hana í kirkjuna.  Hún er eflaust gjörð erlendis og líklega í Kaupmannahöfn.  Magnús dó 1591 (eða '92).  Jón eldri var í Kaupmannahöfn 1619-20, en líklega er taflan þó gerð áður.  Nöfnin undir myndunum eru með gamallegri hendi, varla mikið yngri en taflan.  Jón eldri dó í Haga 1641.  Má merkilegt heita að yngsta dóttirin er nefnd Ranghildur á töflunni, en í bókum er hún nefnd Kristín.  Um Magnús og afkomendur hans sjá nú sögu Magnúsar prúða er Jón Þorkelsson tók saman, Khöfn. 1895: Sýslum. æfir II., bls. 47-57 o.víðar (Jón eldri s.st. bls. 652-58).  Ennfr. Orn digtningen på Island í det 15. og 16. årh. af Jón Þorkelsson, Khavn 1888, bls. 367-381: Espolíns árbækur o.fl.    1)  Eptir þessari mynd er prentmynd sú sem er fyrir framan Sögu Magnúsar prúða, Khöfn. 1895, en ekki er sú mynd fyllilega lík þessari frummynd.  2)  Sbr. Jóh. I,29.  3)  Sbr. Árb. Esp. I.d., bls. 122-23.   Síðustu orðin 4 hafa líklega verið 2 og 2 á hvoru spjaldi (hurð).  -Dálítið er ólíklegt að ekki hafi verið jafnlöng áletrun á báðum spjöldum.  -Taflan endurbætt 1924. Úr Mynd á þili:  (Texti Þóru Kristjánsdóttur) „Elsta málverkið sem varðveist hefur af  Íslendingi er þó ekki af höfuðklerki heldur veraldlegum höfðingja, Magnúsi prúða sýslumanni (1525-1591), konu hans, Ragnheiði Eggertsdóttur, og öllum börnum þeirra sem upp komust.     Málverkið er talið útlent, málað í Þýskalandi eða Danmörku.  Synir þeirra hjóna urðu flestir sýslumenn eða stórbændur og dæturnar giftust mönnum sem áttu mikið undir sér.  Allt studdi þetta fólk listir með ráðum og dáð.“ Í myndatextanum segir:   „Magnús er málaður svipmikill með þykkt, svart hár, miklar augabrýr og skegg, en aðrir á myndinni eru flestir málaðir með sama móti og hafa auðsjáanlega ekki setið fyrir hjá málaranum.  Það bendir til þess að Magnús hafi sjálfur setið fyrir í einni af sínum utanlandsferðum eða að til hafi verið andlitsmynd af honum sem málarinn hefur haft til fyrirmyndar.“ (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 20.10.2010) Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir, jan. 2012: Í reikningum Þjóðminjasafnsins, 19/4 1924 kemur fram að Eyjólfur Eyfells hafi þá gert við töfluna.

Aðrar upplýsingar

Ártal
1550 - 1620
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 2060 Safnnúmer B: 1882-20
Stærð
189 x 121 cm Lengd: 189 Breidd: 121 cm
Staður
Staður: Hagakirkja á Barðaströnd, Kirkjan, 451-Patreksfirði, Vesturbyggð
Sýningartexti
Minningartafla um Magnús Jónsson prúða, sýslumann, d. 1591, Ragnheiði Eggertsdóttur síðari konu hans og börn þeirra. Magnús bjó síðast í Saurbæ á Rauðasandi, en taflan var fyrr í kirkjunni í Haga á Barðaströnd. Fólkið er sýnt krjúpa við kross Krists með Jerúsalem í baksýn svo sem títt var að sýna á slíkum myndum á þeim tíma. Taflan er máluð ytra og má vera að andlit Magnúsar sé málað eftir hans fyrirmynd, er hann þá fyrsti Íslendingur, sem sviplík mynd er til af. Myndir Ragnheiðar og barnanna eru vafalítið gerðar án fyrirmyndar. Nöfn þeirra eru við myndirnar, en í stað Kristínar stendur hér Ragnhildur. Taflan sýnir vel klæðnað fyrirfólks á þeim tíma, svarta hempu með flosborðum og breiðum kraga og pípukraga yfir. Aðrar myndir og latneskar áletranir á töflunni eiga að minna á fallvaltleik lífsins og dyggðugt líferni. Áður hafa verið hurðir fyrir töflunni, sem mátti þá loka eins og títt var um altaristöflur fyrrum. 2060 Minningartafla um Magnús Jónsson sýslumann, d. 1591, konu hans og börn, gerð erlendis. Líklegast er mynd sýslumannsins fyrsta mynd af Íslendingi, sem telja megi líka að svipmóti. Spjaldtexti: Minningartafla í endurreisnarstíl um Magnús Jónsson prúða sýslumann, dáinn 1591, konu hans og börn, máluð í Kaupmannahöfn. Talið er að mynd Magnúsar líkist honum raunverulega og sé svo er hann einn af alfyrstu Íslendingum sem sviplík mynd er til af. Ragnheiður kona hans og börn eru vafalítið máluð án fyrirmyndar. Myndin sýnir vel klæðnað fyrirfólks á 16. öld. Úr Hagakirkju á Barðaströnd. Memorial tablet in the Renaissance style depicting District Commissioner Magnús Jónsson “The Gentle” (d. 1591 ad) and his wife and children. The tablet was painted in Copenhagen and is probably a true likeness of Magnús. He is therefore one of the first Icelanders of whom a true portrait is known. His wife Ragnheiður and their children are probably generic pictures. Upperclass clothing of the 16th century is well depicted. From Hagi Church in Barðaströnd.
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Heimildir
Þóra Kristjánsdóttir.  Mynd á þili.  Reykjavík, 2005; bls. 139 - 140.

Upprunastaður

65°29'59.8"N 23°27'28.9"W