Aðrar upplýsingar
Kyn / Fæðingarár heimildarmanns
Kona (1947)
Ártal
Sent dags: 04.12.2020
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2020-3-80
Staður
Núverandi sveitarfélag: Sveitarfélagið Árborg, Sveitarfélagið Árborg
Spurningaskrá / Svör
Gerði fjölskylda þín laufabrauð á æskuárum þínum? Ef svo er, hverjir á heimilinu tóku þátt? Komu aðrir að laufabrauðsgerðinni en heimilisfólkið? Hverjir, ef svo er?
Heima voru gerðar á annað hundrað kökur og allir á heimilinu tóku þátt. Mamma bjó til deigið og flatti út, en við systurnar skárum út með vel beittum vasahnífum. Vinkonur sem fannst gaman að skera tóku gjarnan þátt og mikill metnaður var í mynstrum, og svo fór maður til þeirrra og skar.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Aðallega heima en stundum skar maður hjá vinkonum sínum.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Foreldrar mínir voru bæði Austfirðingar, pabbi fæddur og uppalinn í Fljótsdal en mamma fædd á Borgarfirði eystra og var þar til 10 ára aldurs en eftir það á Reyðarfirði og fullorðinsárin á Akureyri. Ég veit ekki gjörla hvar þau kynntust þessari hefð, en ég held að það hafi verið á Akureyri.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Laufabrauð æsku minnar var svipað og í dag, hveitideig, aldrei blandað öðru mjöli og mikill metnaður lagður í að hafa þær þunnar, miklu þynnri en búðarkökur dagsins í dag.
Ef að þú komst ekki að gerð laufabrauðs í æsku en tókst þátt í henni seinna á ævinni, hvaðan og hvenær kom hún inn í líf þitt?
Hef alla tíð þekkt laufabrauð.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Ég geri ekki lengur laufabrauð, læt mig hafa að kaupa box með steiktum kökum.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Hef tekið pásu, þar sem við erum bara tvö hjónin.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Meðan fjölskyldan gerði laufabrauð var vænleg helgi tekin frá í desember, þegar allir voru heima og í stuði. Laufabrauð tilheyrir jólunum hjá mér ekki öðrum tímum árs.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Laufabrauðsgerð hefur breiðst út að mínu mati.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Engin áhrif, þar sem ég geri ekki laufabrauð lengur.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Mamma hélt utanum þetta í gamladaga og ég á mínu heimili á meðan við gerðum laufabrauð.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Seinustu laufabrauðsárin mín keypti ég gjarnan deig, en flatti kökurnar gjarnan meira út til að fá þær í þá þykkt sem mér fannst hæfa og þá fékk ég líka tíma til að skera út.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hveiti, smjörlíki, mjólk, sykur, salt.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Þeir sem eru bestir í að búa til deigið gera það, fleiri koma gjarnan að því að fletja út. MIkilvægt er að unga kynslóðin læri þetta.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Best er að nota beittan vasahníf eða scalper sem maður getur keypt í apóteki, en laufabrauðsjárn er líka ágætt.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Engin saga hér.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Hefðbundin munstur.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Ekkert eitt ræður, það er gaman að nostra við skurðinn sérstaklega þegar maður notar hníf og þarf að brjóta kökurnar saman, en stundum þarf maður að einfalda og vera fljótur svo kökurnar þorni ekki um of og verði erfiðar í skurði.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Hlutlaus.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Ekkert frábrugðið.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Systur mínar kenndu mér (yngst af fimm) og ég kenndi svo mínum börnum.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Allir taka þátt, ekki síst börn.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Steikarpottur og gafflar til að taka upp úr pottinum, bretti til að setja kökurnar á og annað til að pressa þær smá.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Engar.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Í gamla daga var það tólg, en seinna djúpsteikingarfeiti. Meðan ég bjó til laufabrauð og allir heima, voru það um 100 kökur og afskurður steiktur í smakk.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já, pressað með bretti eða hlemmi.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Í gamla dag í kassa/kössum eða dunkum. Seinna í plastpokum.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Venjulega það sem þeir skera ef þarf að skipta .
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Seinnipart dags eða kvöld.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Venjulega húsmóðirin á heimilinu en aðrir ef henta.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Mjög fljótlega í seinni tíð, en í gamla daga var beðið til jóla.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Smjöri.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Nei.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
hveitikökur.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Mjög stutt, venjulega lítill afgangur.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Afskurður borðaður strax, það er það heiti sem ég þekki, kannski talað um skækla.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Kaupi tilbúið frá Kristjánsbakaríi á Akureyri.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Tilgangurinn er að viðhalda hefð, enginn praktískur tilgangur, og þessi hefð skiptir miklu máli fyrir mig.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Í gamla daga beið maður spenntur eftir laufabrauðsgerðinni. Mamma gerði deigið og flatti út, en smám saman gátum við systurnar gert það líka eftir því sem við eltumst. Lök voru breydd yfir öll rúm og kökunum raðað þar þegar búið var að skera. MIkill metnaður var lagður í handverkið og mikið borið saman og spjallað. Þetta eru jákvæðar minningar, jólaljós, jólailmur, samvera. Þegar ég byrjaði að búa flutti ég hefðirnar áfram.
Heima voru gerðar á annað hundrað kökur og allir á heimilinu tóku þátt. Mamma bjó til deigið og flatti út, en við systurnar skárum út með vel beittum vasahnífum. Vinkonur sem fannst gaman að skera tóku gjarnan þátt og mikill metnaður var í mynstrum, og svo fór maður til þeirrra og skar.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Aðallega heima en stundum skar maður hjá vinkonum sínum.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Foreldrar mínir voru bæði Austfirðingar, pabbi fæddur og uppalinn í Fljótsdal en mamma fædd á Borgarfirði eystra og var þar til 10 ára aldurs en eftir það á Reyðarfirði og fullorðinsárin á Akureyri. Ég veit ekki gjörla hvar þau kynntust þessari hefð, en ég held að það hafi verið á Akureyri.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Laufabrauð æsku minnar var svipað og í dag, hveitideig, aldrei blandað öðru mjöli og mikill metnaður lagður í að hafa þær þunnar, miklu þynnri en búðarkökur dagsins í dag.
Ef að þú komst ekki að gerð laufabrauðs í æsku en tókst þátt í henni seinna á ævinni, hvaðan og hvenær kom hún inn í líf þitt?
Hef alla tíð þekkt laufabrauð.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Ég geri ekki lengur laufabrauð, læt mig hafa að kaupa box með steiktum kökum.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Hef tekið pásu, þar sem við erum bara tvö hjónin.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Meðan fjölskyldan gerði laufabrauð var vænleg helgi tekin frá í desember, þegar allir voru heima og í stuði. Laufabrauð tilheyrir jólunum hjá mér ekki öðrum tímum árs.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Laufabrauðsgerð hefur breiðst út að mínu mati.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Engin áhrif, þar sem ég geri ekki laufabrauð lengur.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Mamma hélt utanum þetta í gamladaga og ég á mínu heimili á meðan við gerðum laufabrauð.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Seinustu laufabrauðsárin mín keypti ég gjarnan deig, en flatti kökurnar gjarnan meira út til að fá þær í þá þykkt sem mér fannst hæfa og þá fékk ég líka tíma til að skera út.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hveiti, smjörlíki, mjólk, sykur, salt.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Þeir sem eru bestir í að búa til deigið gera það, fleiri koma gjarnan að því að fletja út. MIkilvægt er að unga kynslóðin læri þetta.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Best er að nota beittan vasahníf eða scalper sem maður getur keypt í apóteki, en laufabrauðsjárn er líka ágætt.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Engin saga hér.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Hefðbundin munstur.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Ekkert eitt ræður, það er gaman að nostra við skurðinn sérstaklega þegar maður notar hníf og þarf að brjóta kökurnar saman, en stundum þarf maður að einfalda og vera fljótur svo kökurnar þorni ekki um of og verði erfiðar í skurði.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Hlutlaus.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Ekkert frábrugðið.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Systur mínar kenndu mér (yngst af fimm) og ég kenndi svo mínum börnum.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Allir taka þátt, ekki síst börn.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Steikarpottur og gafflar til að taka upp úr pottinum, bretti til að setja kökurnar á og annað til að pressa þær smá.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Engar.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Í gamla daga var það tólg, en seinna djúpsteikingarfeiti. Meðan ég bjó til laufabrauð og allir heima, voru það um 100 kökur og afskurður steiktur í smakk.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já, pressað með bretti eða hlemmi.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Í gamla dag í kassa/kössum eða dunkum. Seinna í plastpokum.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Venjulega það sem þeir skera ef þarf að skipta .
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Seinnipart dags eða kvöld.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Venjulega húsmóðirin á heimilinu en aðrir ef henta.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Mjög fljótlega í seinni tíð, en í gamla daga var beðið til jóla.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Smjöri.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Nei.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
hveitikökur.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Mjög stutt, venjulega lítill afgangur.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Afskurður borðaður strax, það er það heiti sem ég þekki, kannski talað um skækla.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Kaupi tilbúið frá Kristjánsbakaríi á Akureyri.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Tilgangurinn er að viðhalda hefð, enginn praktískur tilgangur, og þessi hefð skiptir miklu máli fyrir mig.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Í gamla daga beið maður spenntur eftir laufabrauðsgerðinni. Mamma gerði deigið og flatti út, en smám saman gátum við systurnar gert það líka eftir því sem við eltumst. Lök voru breydd yfir öll rúm og kökunum raðað þar þegar búið var að skera. MIkill metnaður var lagður í handverkið og mikið borið saman og spjallað. Þetta eru jákvæðar minningar, jólaljós, jólailmur, samvera. Þegar ég byrjaði að búa flutti ég hefðirnar áfram.
Spurningaskrá
Aðfangategund
Efnisorð / Heiti