Aðrar upplýsingar
Kyn / Fæðingarár heimildarmanns
Kona (1967)
Ártal
Sent dags: 04.12.2020
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2020-3-66
Staður
Núverandi sveitarfélag: Vestmannaeyjabær, Vestmannaeyjabær
Spurningaskrá / Svör
Gerði fjölskylda þín laufabrauð á æskuárum þínum? Ef svo er, hverjir á heimilinu tóku þátt? Komu aðrir að laufabrauðsgerðinni en heimilisfólkið? Hverjir, ef svo er?
Já alltaf, mamma útbjó kökurnar og steikti og við börnin skárum út, hún aðstoðaði við það og kenndi okkur.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Alltaf bara heima.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Var alltaf hefð held ég, ég ólst upp í Hrútafirði (sveit).
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Nei, mamma gerði kökurnar sjálf frá grunni svo þær voru nokkuð þykkari en þær sem keyptar eru í bakaríum eða verslunum. Að öðru leyti svipaðar.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Já ég og systir mín reynum að halda í hefðina með því að skera út tilbúnar kökur og steikja þær fyrir jólin. Börnin okkar hafa tekið þátt í þessu með okkur (mismikið þó).
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Já hef gert það nánast undantekingalaust undanfarin 20-30 ár a.m.k.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Yfirleitt einhver laugardagur á aðventunni, sem hentar okkur báðum. Bara gert fyrir jólin.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Staðið nokkuð í stað eða aðeins aukist kannski.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Mun ekki hafa áhrif þar sem við sem gerum þetta saman (við systur ásamt börnum) erum í "sömu búbblunni", er semsagt óhætt að umgangast. Líklega munum við eins og með allt annað gæta þó sérstaklega vel að handþvotti, hreinlæti og ílátum.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Nei við erum bara tvær og gerum þetta í sameiningu, skiptum á okkur að koma með áhöld til hvorrar annarrar.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Kaupum útflattar kökur og skerum þær út og steikjum.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hef einu sinni prófað að gera deigið frá grunni eins og mamma gerði. Uppistaðan var hveiti, vatn og lyftiduft að mig minnir. Vakti ekki gífurlega lukku og er mikil vinna.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Kaupum þær tilbúnar.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Nota beitta hnífa og til þess gerð laufabrauðsjárn. Gaffal til að pikka kökurnar. Skurðarbretti undir kökurnar. Diska undir kökurnar (ósteiktar og steiktar). Pott undir feitina og til að steikja. Hlemm (lok af potti eða annað) til að skella ofan á heita kökuna til að gera hana sléttari. Fullt af eldhúsrúllum til að taka mestu feitina úr nýsteiktum kökunum. Kökustampa eða Quality Street konfektbox undir steiktar kökur.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Það voru ekki til laufabrauðsjárn á æskuheimilinu en við systur keyptum okkur sitt hvor járnið síðar. Ég keypti mitt í Jólahúsinu í Eyjafirði fyrir mörgum árum síðan, hennar járn er enn eldra, veit ekki hvar hún fékk það.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Nei, það er mjög frjálst hjá okkur. Gott að skera tígla, fléttur, snúninga og teikna mynstur og letur (t.d. Jól 2020, mynd af húsi ofl.).
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Sambland af þessu öllu, engin sérstök hefð, dunda mér við nokkrar kökur og dríf svo margar af í fljótheitum á eftir.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Skemmtilegast að nota járnin og pikka upp laufin eftir þau. Einnig að gera "teikningar" ofl, ef deigið lætur vel að stjórn.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Nei, þetta er nokkuð svipað.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Mamma mín og ég kenndi börnunum mínum.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Já, allir sem vilja taka þátt, en ekki vilja allir taka þátt og fæstir endast allan tímann. Við fórnum gjarnan nokkrum kökum til að ung börn fái að spreyta sig þó það þýði handónýtar kökur.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Notum yfirleitt bara tvo gaffla til að ná brauðunum upp úr feitinni.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Ekki svo ég muni.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Við notum palmín. Mamma notaði tólg. Við gerum yfirleitt í kringum 40-50 kökur saman. Það er yfirleitt enginn afskurður, við skerum þannig út .
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já, með hlemm eða pottloki. Bara stuttlega og svo er það sett á eldhúsbréf og látið kólna aðeins áður en því er staflað á disk.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Yfirleitt sett í kökustamp eða Quality street dós og geymt síðan á köldum stað.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Skiptum því yfirleitt systurlega í tvennt enda með álíka stórar fjölskyldur.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
2-4 klst.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Við systur gerum það alfarið.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Við steikinguna og svo má laumast i það fram að jólum.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Í fyrsta lagi með hangikjöti, í öðru lagi með hamborgarhrygg og síðan bara eintómt eða sem hluta af smáréttum, t.d. með síld, lax ofl.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Ekki svo ég muni.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Bara þessar venjulegu, hef ekki smakkað aðrar nema á veitingastað (þá kúmen), það var allt i lagi en þetta hefðbundna er best.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Klárast yfirleitt fljótlega eftir jól ef ekki um jólin sjálf.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Er ekki afskurður hjá okkur, við notum ekki þannig mynstur.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Ekki steikt nei. Ósteikt: geri ekki greinarmun á tegundum.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Hluti af upprunanum, skemmtileg jólahefð og hluti af undirbúningi jólanna.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Þetta er ein af jákvæðum minningum úr barnæsku og jólaundirbúningi en ég óttast að þrátt fyrir að hafa kennt börnunum okkar þetta munu þau ekki miðla þessu áfram heldur taki upp á þvi að kaupa steikt laufabrauð fyrir jólin. Aldrei að vita þó ef ég eignast barnabörn hvort ég reyni ekki að miðla þessu beint til þeirra.
Já alltaf, mamma útbjó kökurnar og steikti og við börnin skárum út, hún aðstoðaði við það og kenndi okkur.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Alltaf bara heima.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Var alltaf hefð held ég, ég ólst upp í Hrútafirði (sveit).
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Nei, mamma gerði kökurnar sjálf frá grunni svo þær voru nokkuð þykkari en þær sem keyptar eru í bakaríum eða verslunum. Að öðru leyti svipaðar.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Já ég og systir mín reynum að halda í hefðina með því að skera út tilbúnar kökur og steikja þær fyrir jólin. Börnin okkar hafa tekið þátt í þessu með okkur (mismikið þó).
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Já hef gert það nánast undantekingalaust undanfarin 20-30 ár a.m.k.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Yfirleitt einhver laugardagur á aðventunni, sem hentar okkur báðum. Bara gert fyrir jólin.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Staðið nokkuð í stað eða aðeins aukist kannski.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Mun ekki hafa áhrif þar sem við sem gerum þetta saman (við systur ásamt börnum) erum í "sömu búbblunni", er semsagt óhætt að umgangast. Líklega munum við eins og með allt annað gæta þó sérstaklega vel að handþvotti, hreinlæti og ílátum.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Nei við erum bara tvær og gerum þetta í sameiningu, skiptum á okkur að koma með áhöld til hvorrar annarrar.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Kaupum útflattar kökur og skerum þær út og steikjum.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hef einu sinni prófað að gera deigið frá grunni eins og mamma gerði. Uppistaðan var hveiti, vatn og lyftiduft að mig minnir. Vakti ekki gífurlega lukku og er mikil vinna.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Kaupum þær tilbúnar.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Nota beitta hnífa og til þess gerð laufabrauðsjárn. Gaffal til að pikka kökurnar. Skurðarbretti undir kökurnar. Diska undir kökurnar (ósteiktar og steiktar). Pott undir feitina og til að steikja. Hlemm (lok af potti eða annað) til að skella ofan á heita kökuna til að gera hana sléttari. Fullt af eldhúsrúllum til að taka mestu feitina úr nýsteiktum kökunum. Kökustampa eða Quality Street konfektbox undir steiktar kökur.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Það voru ekki til laufabrauðsjárn á æskuheimilinu en við systur keyptum okkur sitt hvor járnið síðar. Ég keypti mitt í Jólahúsinu í Eyjafirði fyrir mörgum árum síðan, hennar járn er enn eldra, veit ekki hvar hún fékk það.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Nei, það er mjög frjálst hjá okkur. Gott að skera tígla, fléttur, snúninga og teikna mynstur og letur (t.d. Jól 2020, mynd af húsi ofl.).
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Sambland af þessu öllu, engin sérstök hefð, dunda mér við nokkrar kökur og dríf svo margar af í fljótheitum á eftir.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Skemmtilegast að nota járnin og pikka upp laufin eftir þau. Einnig að gera "teikningar" ofl, ef deigið lætur vel að stjórn.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Nei, þetta er nokkuð svipað.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Mamma mín og ég kenndi börnunum mínum.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Já, allir sem vilja taka þátt, en ekki vilja allir taka þátt og fæstir endast allan tímann. Við fórnum gjarnan nokkrum kökum til að ung börn fái að spreyta sig þó það þýði handónýtar kökur.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Notum yfirleitt bara tvo gaffla til að ná brauðunum upp úr feitinni.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Ekki svo ég muni.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Við notum palmín. Mamma notaði tólg. Við gerum yfirleitt í kringum 40-50 kökur saman. Það er yfirleitt enginn afskurður, við skerum þannig út .
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já, með hlemm eða pottloki. Bara stuttlega og svo er það sett á eldhúsbréf og látið kólna aðeins áður en því er staflað á disk.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Yfirleitt sett í kökustamp eða Quality street dós og geymt síðan á köldum stað.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Skiptum því yfirleitt systurlega í tvennt enda með álíka stórar fjölskyldur.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
2-4 klst.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Við systur gerum það alfarið.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Við steikinguna og svo má laumast i það fram að jólum.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Í fyrsta lagi með hangikjöti, í öðru lagi með hamborgarhrygg og síðan bara eintómt eða sem hluta af smáréttum, t.d. með síld, lax ofl.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Ekki svo ég muni.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Bara þessar venjulegu, hef ekki smakkað aðrar nema á veitingastað (þá kúmen), það var allt i lagi en þetta hefðbundna er best.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Klárast yfirleitt fljótlega eftir jól ef ekki um jólin sjálf.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Er ekki afskurður hjá okkur, við notum ekki þannig mynstur.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Ekki steikt nei. Ósteikt: geri ekki greinarmun á tegundum.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Hluti af upprunanum, skemmtileg jólahefð og hluti af undirbúningi jólanna.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Þetta er ein af jákvæðum minningum úr barnæsku og jólaundirbúningi en ég óttast að þrátt fyrir að hafa kennt börnunum okkar þetta munu þau ekki miðla þessu áfram heldur taki upp á þvi að kaupa steikt laufabrauð fyrir jólin. Aldrei að vita þó ef ég eignast barnabörn hvort ég reyni ekki að miðla þessu beint til þeirra.
Spurningaskrá
Aðfangategund
Efnisorð / Heiti