Aðrar upplýsingar
Kyn / Fæðingarár heimildarmanns
Kona (1961)
Ártal
Sent dags: 04.12.2020
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2020-3-63
Staður
Núverandi sveitarfélag: Reykjavíkurborg, Reykjavíkurborg
Spurningaskrá / Svör
Gerði fjölskylda þín laufabrauð á æskuárum þínum? Ef svo er, hverjir á heimilinu tóku þátt? Komu aðrir að laufabrauðsgerðinni en heimilisfólkið? Hverjir, ef svo er?
Við fórum til móðurömmu minnar, frá því að ég man eftir mér. Þetta voru amma, mamma, móðursystir mín, frænka okkar og ég. Ég var eini krakkinn lengst af. Eftir að amma féll frá, var laufabrauðið oftast hjá mömmu, sami hópur að ömmu undanskilinni.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Fyrst hjá ömmu, seinna hjá mömmu, svo stundum hjá móðursystur minni.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Amma og frænka mín voru aldar upp við þetta norðan úr Köldu-Kinn.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Laufabrauðið sem við gerðum var gert eftir uppskrift ur Hússtjórnarskólanum á Laugum, ca 1935. Þetta voru örþunnar hveitikökur (átti að vera hægt að lesa Moggann í gegn). Síðan var skorið mynstur með hníf (aldrei með járnum!!!), kökurnar pikkaðar og svo steiktar.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Ég hef tekið þátt í laufabrauðsgerð frá því ég man eftir mér, nema í fyrra og í ár. Þetta hefur verið með frænkum mínum ásamt dætrum okkar undanfarin ár.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Ég gerði ekki laufabrauð í fyrra, og ekki í ár, vegna þess að hjá mér eru allir hættir að borða laufabrauðið.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Við höfum venjulega valið helgi sem hentar flestum (helst öllum) í nóvember.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Mér finnst laufabrauðið vera áberandi í búðum, þannig að það hljóti að vera fleiri sem borða það.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Engin áhrif þar sem við gerðum ekkert í ár.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Ég hef reynt að halda utan um allt sem þarf og skipti svo hráefnisöflun á milli.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Höfum alltaf búið til okkar deig eftir 85 ára gamalli uppskrift. Höfum aldrei keypt útflattar kökur.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hveiti bara hveiti, mjólk, örlítið smjör/smjörlíki, salt, sykur. Fyrir ca 25 árum fórum við líka að gera kúmenlaufabrauð, sem er nánast eins, að viðbættu kúmeni.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Í fyrstu gerði Olla frænka deigið, þegar hún gat það ekki lengur tók mamma við, og síðan ég. Við höfum mjög lítið haft karlmenn með okkur, en þegar þeir hafa verið þá hafa þeir gengið í bæði útflatningu og skurð. Líka steikt.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Við eigum allar marmarakökukefli, síðan notum við kleinujárn til að skera utan af kökunum, börnin nota laufabrauðsjárn, ég nota lítinn laufabrauðshníf, sem ég keypti mér fyrir nokkrum árum.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Nei, enga sérstaka sögu, við höfum uppfært áhöldin eftir þörfum, og þegar við eignumst ný.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Ég sker mest út stjörnur, vegna þess að þær steikjast best, jafndreift yfir kökuna. Veit ekki til að þær heiti eitthvað sérstakt, hef líka skorið upphafsstafi og jólatré. Ég er alveg opin fyrir nýjum hugmyndum.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Síðustu árin hef ég mest verið að skera fyrir aðra sem bretta. Það þýðir að ég þarf að halda mig vel við efnið, en ég reyni að hafa allar kökur eins fallegar og ég get.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Mér finnst skemmtilegast að gera það sem lítur best út eftir steikingu.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Ég er orðin ein um að skera með hníf, allir aðrir nota járn.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Amma, mamma og Olla frænka kenndu mér þegar ég var ca 5 ára. Ég hef sýnt mörgum en flestum finnst þetta vera of mikið mál. Ég hef kennt t.d. frænkum mínum og börnunum okkar.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Ég sker með hníf, aðrir skera með járni, já börnin bretta, aðrir skera kökurnar.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Við höfum notað gamlan kjötgaffal og gataspaða sem mamma á. Þau hafa reynst best við að snúa kökunum í pottinum.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Við höfum uppfært búnaðinn eftir þörfum, ef við finnum betri áhöld, en við erum að nota rúmlega 15 ára pott, og gaffallinn og spaðinn eru ca 60 ára.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Jurtafeiti lengst af, síðan kókosfeiti, eða innfluttri jurtafeiti. Við höfum vetið með ca 80 kökur skipt í fernt. Afskurðurinn er steiktur og er snakk eftir á.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Við höfum pressað kökurnar eftir að við eignuðumst pressu, sem er smíðuð úr tré.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Við skiptum því upp í 10-15 kökubunka, hver og einn kemur með eitthvað til að flytja kökurnar í. Ég geymi mitt venjulega í lokuðum pappakassa.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Jafnt skipt. ca 20 stk.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Við höfum oftast gert þetta á tveimur dögum, en stöku sinnum gert þetta á einum. Þegar við gerðum þetta á einum degi var byrjað kl. 10 og endað á að allir borðuðu saman, ca 10-11 tímar.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Ég hef oftast gengið frá kökunum sjálf, steikingin hefur verið gerð af þeim sem treysta sér, oft skipst á.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Á aðventunni.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Ég borða það mest sem snakk, en líka með reyktu kjöti.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Mér fannst mjög skrýtið að sjá fólk setja smjör á laufabrauð.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Mér finnst okkar laufabrauð alltaf best, einfaldar hveitikökur.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Undanfarið hef ég hent gamla laufabrauðinu, þegar við förum í að gera aftur ári seinna.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Við borðum hann oftast eiginlega um leið og er búið að steikja hann. Við köllum þetta bara afskorninga.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Nei.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Þetta hefur mest verið skemmtileg samvera með stórfjölskyldunni.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Þegar ég var krakki, þá var þetta stundum einhvers konar helgistund fyrir mömmu og systur hennar. Lítið um grín og gaman allt tekið af mikilli alvöru. Í seinni tíð hefur þetta verið meira á léttu nótunum, reynum að hafa þetta svolítið skemmtilegt.
Við fórum til móðurömmu minnar, frá því að ég man eftir mér. Þetta voru amma, mamma, móðursystir mín, frænka okkar og ég. Ég var eini krakkinn lengst af. Eftir að amma féll frá, var laufabrauðið oftast hjá mömmu, sami hópur að ömmu undanskilinni.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Fyrst hjá ömmu, seinna hjá mömmu, svo stundum hjá móðursystur minni.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Amma og frænka mín voru aldar upp við þetta norðan úr Köldu-Kinn.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Laufabrauðið sem við gerðum var gert eftir uppskrift ur Hússtjórnarskólanum á Laugum, ca 1935. Þetta voru örþunnar hveitikökur (átti að vera hægt að lesa Moggann í gegn). Síðan var skorið mynstur með hníf (aldrei með járnum!!!), kökurnar pikkaðar og svo steiktar.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Ég hef tekið þátt í laufabrauðsgerð frá því ég man eftir mér, nema í fyrra og í ár. Þetta hefur verið með frænkum mínum ásamt dætrum okkar undanfarin ár.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Ég gerði ekki laufabrauð í fyrra, og ekki í ár, vegna þess að hjá mér eru allir hættir að borða laufabrauðið.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Við höfum venjulega valið helgi sem hentar flestum (helst öllum) í nóvember.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Mér finnst laufabrauðið vera áberandi í búðum, þannig að það hljóti að vera fleiri sem borða það.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Engin áhrif þar sem við gerðum ekkert í ár.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Ég hef reynt að halda utan um allt sem þarf og skipti svo hráefnisöflun á milli.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Höfum alltaf búið til okkar deig eftir 85 ára gamalli uppskrift. Höfum aldrei keypt útflattar kökur.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hveiti bara hveiti, mjólk, örlítið smjör/smjörlíki, salt, sykur. Fyrir ca 25 árum fórum við líka að gera kúmenlaufabrauð, sem er nánast eins, að viðbættu kúmeni.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Í fyrstu gerði Olla frænka deigið, þegar hún gat það ekki lengur tók mamma við, og síðan ég. Við höfum mjög lítið haft karlmenn með okkur, en þegar þeir hafa verið þá hafa þeir gengið í bæði útflatningu og skurð. Líka steikt.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Við eigum allar marmarakökukefli, síðan notum við kleinujárn til að skera utan af kökunum, börnin nota laufabrauðsjárn, ég nota lítinn laufabrauðshníf, sem ég keypti mér fyrir nokkrum árum.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Nei, enga sérstaka sögu, við höfum uppfært áhöldin eftir þörfum, og þegar við eignumst ný.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Ég sker mest út stjörnur, vegna þess að þær steikjast best, jafndreift yfir kökuna. Veit ekki til að þær heiti eitthvað sérstakt, hef líka skorið upphafsstafi og jólatré. Ég er alveg opin fyrir nýjum hugmyndum.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Síðustu árin hef ég mest verið að skera fyrir aðra sem bretta. Það þýðir að ég þarf að halda mig vel við efnið, en ég reyni að hafa allar kökur eins fallegar og ég get.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Mér finnst skemmtilegast að gera það sem lítur best út eftir steikingu.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Ég er orðin ein um að skera með hníf, allir aðrir nota járn.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Amma, mamma og Olla frænka kenndu mér þegar ég var ca 5 ára. Ég hef sýnt mörgum en flestum finnst þetta vera of mikið mál. Ég hef kennt t.d. frænkum mínum og börnunum okkar.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Ég sker með hníf, aðrir skera með járni, já börnin bretta, aðrir skera kökurnar.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Við höfum notað gamlan kjötgaffal og gataspaða sem mamma á. Þau hafa reynst best við að snúa kökunum í pottinum.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Við höfum uppfært búnaðinn eftir þörfum, ef við finnum betri áhöld, en við erum að nota rúmlega 15 ára pott, og gaffallinn og spaðinn eru ca 60 ára.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Jurtafeiti lengst af, síðan kókosfeiti, eða innfluttri jurtafeiti. Við höfum vetið með ca 80 kökur skipt í fernt. Afskurðurinn er steiktur og er snakk eftir á.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Við höfum pressað kökurnar eftir að við eignuðumst pressu, sem er smíðuð úr tré.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Við skiptum því upp í 10-15 kökubunka, hver og einn kemur með eitthvað til að flytja kökurnar í. Ég geymi mitt venjulega í lokuðum pappakassa.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Jafnt skipt. ca 20 stk.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Við höfum oftast gert þetta á tveimur dögum, en stöku sinnum gert þetta á einum. Þegar við gerðum þetta á einum degi var byrjað kl. 10 og endað á að allir borðuðu saman, ca 10-11 tímar.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Ég hef oftast gengið frá kökunum sjálf, steikingin hefur verið gerð af þeim sem treysta sér, oft skipst á.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Á aðventunni.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Ég borða það mest sem snakk, en líka með reyktu kjöti.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Mér fannst mjög skrýtið að sjá fólk setja smjör á laufabrauð.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Mér finnst okkar laufabrauð alltaf best, einfaldar hveitikökur.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Undanfarið hef ég hent gamla laufabrauðinu, þegar við förum í að gera aftur ári seinna.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Við borðum hann oftast eiginlega um leið og er búið að steikja hann. Við köllum þetta bara afskorninga.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Nei.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Þetta hefur mest verið skemmtileg samvera með stórfjölskyldunni.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Þegar ég var krakki, þá var þetta stundum einhvers konar helgistund fyrir mömmu og systur hennar. Lítið um grín og gaman allt tekið af mikilli alvöru. Í seinni tíð hefur þetta verið meira á léttu nótunum, reynum að hafa þetta svolítið skemmtilegt.
Spurningaskrá
Aðfangategund
Efnisorð / Heiti