Aðrar upplýsingar
Kyn / Fæðingarár heimildarmanns
Karl (1955)
Ártal
Sent dags: 04.12.2020
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2020-3-21
Staður
Núverandi sveitarfélag: Reykjavíkurborg, Reykjavíkurborg
Spurningaskrá / Svör
Gerði fjölskylda þín laufabrauð á æskuárum þínum? Ef svo er, hverjir á heimilinu tóku þátt? Komu aðrir að laufabrauðsgerðinni en heimilisfólkið? Hverjir, ef svo er?
Já Pabbi og mamma ásamt 5 systkinum Nei
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Bara heima
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Mér er ekki kunnugt um það
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Já, alveg eins
Ef að þú komst ekki að gerð laufabrauðs í æsku en tókst þátt í henni seinna á ævinni, hvaðan og hvenær kom hún inn í líf þitt?
Ég kom að henni í æsku
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Já, og geri það með börnum og fjölskyldum þeirra.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Já, árlega.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Það er reynt að gera þetta í upphafi aðventu ef allir eru lausir á þeim tima. Annars getur það breyst um viku fyrr eða siðar. Það bara gert laufabrauð einu sinni á ári.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Það að gera laufabrauð frá grunni hefur kannski dregist saman, en mér finnst fara vaxandi að fólk kaupi kökur og komi saman til að skera út.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Við urðum að fresta vegna fjöldatakmarkana. Nei, ekkert vídeó.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Ég og konan.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Búum sjálf til deigið.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hveiti, mjólk, smjör, salt, sykur og lyftiduft.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Ég, eiginmaðurinn, bý til deigið og flet það út. Síðustu fimm ár hefur tengdasonur einnig flatt út.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Við notum sérstakt laufabrauðsjárn sem býr til lauf og svo er notaður litill hnífur eða gaffall til að fletta laufunum við. Siðan þarf að pikka kökurnar með gaffli.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Nei, ég keypti laufabrauðsjárn þegar ég hóf búskap.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Það er ekkert eitt vinsælt, stundum jólatré eða stjarna eða bros. Þá er vinsælt að nota upphafsstafi í nöfnum viðkomandi.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Í byrjun er vandvirkni meiri, en eftir því sem líður á þreytist fólk og þá verður skurðurinn einfaldari. Það eru ekki neinar sérstakar hefðir.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Nei, þetta er allt jafn skemmtilegt.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Nei, það dregur hver dám af sínum sessunaut, oft sömu mynstrin með smá frávikum.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Mamma og pabbi, þá var kakan brotin saman og laufin handskorin, járnið kom seinna. Ég hef síðan kennt mínum börnum listina.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Já, allir taka þátt og börnin byrja snemma að spreyta sig á þessu.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Pottur undir feitina, steikarhnífur til að snúa kökunni í pottinum, slétt lok til að pressa kökuna þegar hún kemur úr pottinum.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Nei.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Jurtafeiti og ögn af floti. Um 75 kökur eru gerðar. Afskurðurinn (ræmur) eru steiktar sem snakk.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já, með sléttu loki.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Eftir að kökurnar hafa kólnað er þeim pakkað og þær geymdar á svölum stað.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Það hefur myndast ákveðin árleg skipting, hver fær 10 - 15 kökur.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Þar sem deigið er búið til samdægurs getur þetta tekið 6 til 8 klst. fer eftir fjölda við útskurð.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Konan gerir það vegna þess að hún treystir ekki öðrum til þess að steikja??
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Hjá okkur er það á jóladag, en sumir í fjölskyldunni freistast til að smakka fyrr.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Smjöri og hangikjöti.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Nei, ég kannast ekki við það.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Okkar, með áðurgreindum hráefnum.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Fram á þrettándann. Alltaf borðað á nýársdag og stundum á þrettándanum.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Oft var búið til soðið brauð úr afgöngum sem voru hnoðaðir upp á nýtt, nú nota ég oftast við aukaskammt af deiginu.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Nei.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Þetta markar upphaf aðventunnar (jólanna), og er siður sem enginn í fjölskyldunni vill missa af. Fyrir mig er þetta miklvægt til að svona hefðir tapist ekki og haldi áfram innan fjölskyldunnar.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Laufabrauðsgerðin hefur alltaf verið skemmtileg og myndað jákvæða stemmningu hjá fjölskyldunni. Hún hefur ekkert breyst í grunninn og litla fólkinu finnst gaman að prófa að fletja út eða skreyta sína köku. Þetta er nokkuð tímafrekt en það gleymist fljótt þegar verkinu er lokið.
Já Pabbi og mamma ásamt 5 systkinum Nei
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Bara heima
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Mér er ekki kunnugt um það
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Já, alveg eins
Ef að þú komst ekki að gerð laufabrauðs í æsku en tókst þátt í henni seinna á ævinni, hvaðan og hvenær kom hún inn í líf þitt?
Ég kom að henni í æsku
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Já, og geri það með börnum og fjölskyldum þeirra.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Já, árlega.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Það er reynt að gera þetta í upphafi aðventu ef allir eru lausir á þeim tima. Annars getur það breyst um viku fyrr eða siðar. Það bara gert laufabrauð einu sinni á ári.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Það að gera laufabrauð frá grunni hefur kannski dregist saman, en mér finnst fara vaxandi að fólk kaupi kökur og komi saman til að skera út.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Við urðum að fresta vegna fjöldatakmarkana. Nei, ekkert vídeó.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Ég og konan.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Búum sjálf til deigið.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Hveiti, mjólk, smjör, salt, sykur og lyftiduft.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Ég, eiginmaðurinn, bý til deigið og flet það út. Síðustu fimm ár hefur tengdasonur einnig flatt út.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Við notum sérstakt laufabrauðsjárn sem býr til lauf og svo er notaður litill hnífur eða gaffall til að fletta laufunum við. Siðan þarf að pikka kökurnar með gaffli.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Nei, ég keypti laufabrauðsjárn þegar ég hóf búskap.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Það er ekkert eitt vinsælt, stundum jólatré eða stjarna eða bros. Þá er vinsælt að nota upphafsstafi í nöfnum viðkomandi.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Í byrjun er vandvirkni meiri, en eftir því sem líður á þreytist fólk og þá verður skurðurinn einfaldari. Það eru ekki neinar sérstakar hefðir.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Nei, þetta er allt jafn skemmtilegt.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Nei, það dregur hver dám af sínum sessunaut, oft sömu mynstrin með smá frávikum.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Mamma og pabbi, þá var kakan brotin saman og laufin handskorin, járnið kom seinna. Ég hef síðan kennt mínum börnum listina.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Já, allir taka þátt og börnin byrja snemma að spreyta sig á þessu.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Pottur undir feitina, steikarhnífur til að snúa kökunni í pottinum, slétt lok til að pressa kökuna þegar hún kemur úr pottinum.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Nei.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Jurtafeiti og ögn af floti. Um 75 kökur eru gerðar. Afskurðurinn (ræmur) eru steiktar sem snakk.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já, með sléttu loki.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Eftir að kökurnar hafa kólnað er þeim pakkað og þær geymdar á svölum stað.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Það hefur myndast ákveðin árleg skipting, hver fær 10 - 15 kökur.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Þar sem deigið er búið til samdægurs getur þetta tekið 6 til 8 klst. fer eftir fjölda við útskurð.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Konan gerir það vegna þess að hún treystir ekki öðrum til þess að steikja??
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Hjá okkur er það á jóladag, en sumir í fjölskyldunni freistast til að smakka fyrr.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Smjöri og hangikjöti.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Nei, ég kannast ekki við það.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Okkar, með áðurgreindum hráefnum.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Fram á þrettándann. Alltaf borðað á nýársdag og stundum á þrettándanum.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Oft var búið til soðið brauð úr afgöngum sem voru hnoðaðir upp á nýtt, nú nota ég oftast við aukaskammt af deiginu.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Nei.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Þetta markar upphaf aðventunnar (jólanna), og er siður sem enginn í fjölskyldunni vill missa af. Fyrir mig er þetta miklvægt til að svona hefðir tapist ekki og haldi áfram innan fjölskyldunnar.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Laufabrauðsgerðin hefur alltaf verið skemmtileg og myndað jákvæða stemmningu hjá fjölskyldunni. Hún hefur ekkert breyst í grunninn og litla fólkinu finnst gaman að prófa að fletja út eða skreyta sína köku. Þetta er nokkuð tímafrekt en það gleymist fljótt þegar verkinu er lokið.
Spurningaskrá
Aðfangategund
Efnisorð / Heiti