Til baka í leit
Veistu meira?

Friðþjófur

1910 - 1920
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Friðþjófur, flutninga- og uppskipunarbátur, sagður smíðaður af Ólafi Bergsveinssyni í Hvallátrum á Breiðafirði um 1910 - 1920, hugsanlega þó nær fyrra ártalinu. Báturinn var keyptur að Reykhólum árið 1928 í tengslum við sláturhús sem þar var stofnað til þess að flytja afurðir að skipshlið, auk verkefna við uppskipun og flutninga af ýmsu tagi.  Um og upp úr 1940 var Friðþjófur seldur Tómasi Sigurgeirssyni bónda á Reykhólum sem hafði hann til flutninga á heyi, sauðfé og hrossum.  Síðasta ferð bátsins var 22. ágúst 1952 og var það heyflutningur. Eftir það var Friðþjófur dreginn á land í Miðhúsum og lá þar óhreyfður til hausts 2001 er Sjóminjasafnið tók við honum til eignar og endurbóta. Þór Magnússon fyrrv. þjóðminjavörður segir svo frá bátnum í minnispunktum sínum um gamla báta: "Friðþjófur, gamall bátur í Miðhúsum í Reykhólasveit, var notaður sem uppskipunarbátur á Reykhólum. Í eigu Tómasar Sigurgeirssonar á Reykhólum. Sonar- (eða dóttur-) sonur Tómasar ætlar að skoða hann fyrir mig og afla upplýsinga um, hve gamall hann er og hver smíðaði. Sigurður V. Hallsson verkfr. benti mér á bátinn, þessi maður, sem ætlaði að athuga um hann, vinnur hjá Sigurði. 16.2.1973." 19. júlí 1993 skoðaði Jón H. Allansson, safnvörður Sjóminjasafns Íslands, bátinn og segir þetta um hann: "Báturinn Friðþjófur liggur á hvolfi ca. 500 m í NA - átt frá bænum og eru timbur og grjótundirstöður undir honum (M: 3-5). Bátur þessi er 8.60 m á lengd og 2.40 m á breidd og var notaður áður sem flutninga- og uppskipunarbátur á Reykhólum. Báturinn er illa farinn, það eru komin göt í hann á mörgum stöðum sérstaklega að framan og einnig er hann nokkuð fúinn. Sveinn Guðmundsson bóndi á Miðhúsum segir '... að þegar hann kom fyrst að Miðhúsum 1955 þá hafi báturinn verið til staðar á sama stað og á hvolfi en alveg heill'. Jón Þórðarson bóndi í Árbæ, Reykjanesi (s: 93 - 47813) telur að báturinn hafi verið smíðaður á tímabilinu 1910 - 1920 af Ólafi Bergsveinssyni í Hvallátrum (1867 - 1939). Eigandi bátsins er Sigurgeir Tómasson, Mávavatni, Reykhólum."   Agnar Jónas Jónsson skipasmíðameistari í Reykjavík, kt. 3004552399, gerði skv. beiðni Sjóminjasafnsins nákvæma uppmælingu og teikningar af Friðþjófi í júlí og október 1999 og skilaði skýrslu þar um. Bæði Agnar og Ragnar Jakobsson í Bolungarvík, kt. 2707313419, skoðuðu bátinn að beiðni safnsins með tilliti til hugsanlegrar viðgerðar. Samkvæmt niðurstöðu þeirra var það talið vel raunhæft. Viðgerðin hófst í lok september 2001 og stóð með nokkrum hléum til vors 2003. Yfirsmiður var Ragnar Jakobsson en með honum starfaði bróðir hans, Guðmundur Jakobsson, kt. 0202412179. Guðmundur Óli Kristinsson, kt. 0210524779, húsasmíðameistari í Bolungarvík, vann einnig lítilsháttar að viðgerðinni með Ragnari og var honum innan handar varðandi ýmis áltamál. Gunnar Bjarnason (kt. 1508490049) húsasmíðameistari í Reykjavík, annaðist alla járnsmíði (eldsmíði) fyrir Friðþjóf, þ.e. stýrisjárn, tollur og skorður. Reynt var að halda eins miklu af upprunalegum viðum og unnt var og ennfremur er lag bátsins óbreytt frá því upphaflega. Þegar tekið var við bátnum til viðgerðar var byrðingurinn aðallega úr greni, kjölurinn úr eik svo og neðri hluti fram- og afturstefnis. Tvö bönd í botni voru úr eik en önnur bönd að mestu úr furu og greni. Viðurinn sem Ragnar Jakobsson setti í stað þess sem fjarlægt var er rekaviðarfura. Aðalsteinn Eyjólfur Aðalsteinsson frá Hvallátrum, kt. 0508232969, gerði við botn Friðþjófs 1943 og hefur viðgerðin haldið sér vel. Ný bönd sem þá hafa verið sett eru með óreglulegu millibili og mörg hver á ská. Upphafleg bönd segir Ragnar hafa verið með reglulegu millibili og bein og bönd sem hann endurnýjaði hafði hann þannig.  Það er í anda þess sem upphaflega hefur verið. Smíðaðir voru nýir plittar, en Aðalsteinn Aðalsteinsson segist muna glöggt eftir að plittar hafi verið í bátnum þegar hann gerði við hann. Ennfremur voru smíðaðar árar, stýri, austurtrog, þófta, millirúm o.fl. Þá var búin til ný dæla í samráði við Aðalstein, sem taldi að slíkt áhald hefði verið í bátum af þessari stærð. Leitast var við að halda eftir eins miklu af upprunalegum viðum bátsins og frekast var unnt.   Gamlar ljósmyndir eru ekki til af Friðþjófi svo vitað sé. Hins vegar var fjöldi mynda tekinn af bátnum í tengslum við endurbyggingu hans. Friðþjófur er með breiðfirsku lagi og svara allar línur sér mjög vel, botnmikill, með hringmynduðum og lotamiklum stefnum og súðbyrtur. Umför eru 14. Lengd er 8,36 m, breidd, 2,43 m og dýpt 0,85 m. Báturinn hefur verið tjargaður að utan og innan, nema farangursrýmið sem er ferniserað, en rimaborð blátt.  Er þetta í samræmi við málningarleyfar sem á honum fundust og aðrar upplýsingar. Friðþjófur er nú í geymslu á Reykhólum og bíður þess að fara á sýningu þar á staðnum.   Gjafabréf vegna bátsins er með þessum texta: Gjafabréf Uppskipunarbáturinn Friðþjófur færist með þessu bréfi að gjöf til Sjóminjasafns Íslands. Friðþjófur hefur legið á hvolfi á skipatanganum á Miðhúsum frá 22. ágúst 1952 að loknum síðustu heyflutningunum úr Miðhúsa- og Reykhólaeyjum. Eigendur hans voru hjónin Steinunn Hjálmarsdóttir og Tómas Sigurgeirsson ábúendur á Reykhólum. Reykjavík 19. janúar 2001 f.h. db. þeirra Lilja Þórarinsdóttir, Hrefna Þórarinsdóttir, Anna Þórarinsdóttir, Hjörtur Þórarinsson, Kristín I. Tómasdótir, Tómas Sigurgeirsson.                                                                                   f.h. bræðra sinna

Aðrar upplýsingar

Titill
Sérheiti: Friðþjófur
Ártal
1910 - 1920
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: Sms Safnnúmer B: 2001-4
Stærð
836 x 243 cm Lengd: 836 Breidd: 243 cm
Staður
Staður: Reykhólar, 380-Reykhólahreppi, Reykhólahreppur
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Sjóminjasafn (SMS) Undirskrá: Bátaskrá
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Árabátur
Heimildir
Jón Allansson. Skýrsla. Vísindaleiðangur Sjóminjasafns Íslands um Snæfellsnes og A - Barðastrandarsýslu 19. júlí -  23. júlí 1993. Fjölrit. Þór Magnússon. Bátar og sjóminjar í eigu Þjóðminjasafns. Minnisblöð frá ýmsum tímum. Varðv. í Þjóðminjasafni. Heimildamaður Aðalsteinn Eyjólfur Aðalsteinsson, kt. 0508232969, Háaleitisbraut 107, Reykjavík. Munnlegar upplýsingar 2002 - 2003, mörgum sinnum. Auk þess má nefna vasabók hans eða minniskompu með skrá um unnar stundir við Friðþjóf árið 1943. Heimildamaður: Hjörtur Þórarinsson, kt. 1002272749, Lóurima 15, Selfossi. Ýmsar skriflegar upplýsingar. Heimildamaður: Ragnar Jakobsson, kt. 2707313419, Traðarstíg 4, Bolungarvík. Munnlegar upplýsingar 31. janúar, 15. apríl og 17. október  2002.

Upprunastaður

65°26'58.0"N 22°12'39.6"W