Sprotabelti
1878
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók: Sprotabelti úr silfri, gyllt á yfirborði, 103,5 cm að lengd með sprotanum. Beltið sjálft er sett saman úr 9 stokkum sem allir eru eins, 6,9 cm langir og 3,8 cm breiðir, festir með þolinmóði hver við annan. Rammi hvers stokks er ferskeytt grind, slétt að neðan, en með steyptu skrautverki ofan á, eins konar blómi eða aldini, sem hefst upp af blómbikari og kemur aftur og aftur á grindinni og snúa jafnan saman tvö og tvö. Skrautverkið, sem kveikt er innan í grindina er í stórum dráttum samhverft um línu, sem dregin væri þvert yfir stokkinn. Í hvorum helmingi er aðalskrautið loftverksgreinar, skornar úr einni silfurplötu, er ganga frá endum stokksins og teygjast inn að miðjunni með uppvöfðum endum. Þetta er vanalegt loftverk, en ofan á það er kveikt ýmislegt fleira skrautverk sívafðir vírar og blóm, og í miðjunni, eins og til að krýna stokkinn, er steypt mynd af hauki, er setur fram klærnar og hefur upp vænginn, eins og til að slá. Hauksmyndirnar eru þó alls ekki alveg eins á öllum stokkunum, né heldur snúa þær eins. Undir hverjum stokk er gyllt plata, sem rennt er undir flipa tvo er ganga af endum rammans og halda henni í skefjum, en annars má hvenær sem er draga hana af. Við annan endastokkinn er hringja mikil og skrautleg og millistykki milli hennar og stokksins. Hringjan leikur á þolinmóð við stokkinn. Hún breikkar fram og er mest 5,3 cm breið, lengdin er líka 5,3 cm (lík í laginu og á 3729). Jaðrar hringjunnar eru úr köntuðum silfurvír, en blóm og vírvafningar kveikt ofan á þá og á milli þeirra. Í þornstað er þunnur silfurskjöldur, sem næstum fyllir upp hringjuopið og broddur fram úr, er gengur fram á framhlið hringjunnar og gegn hlutverki þornsins. Ofan á skjöldinn er fínlegt og grunnt grafið blöðkuverk. - Við hinn endann er 14,4 cm langur kafli af samanbrugðnum hringum, sem eru 2,5 cm í þvermál, og mynda eins konar keðju, sem hringjan er fest í, þegar beltið er í notkun. Á enda þessarar keðju er svo sprotinn, sem er settur saman úr tveimur stykkjum og er 20,5 cm að lengd. Annað stykkið er stokkur af sömu gerð og hinir 9, en sprotaendinn er viðameira, 3,3 cm breiður og 13,15 cm langur, tungumyndaður að neðan og typpi niður úr. Skrautverkið er í sama stíl og á stokkunum, með tveimur hauksmyndum og tveimur myndum af konum með krukku undir arminum. Neðan á grindina er kveikt önnur nokkru breiðari grind og í hana er rennt gylltri tungu með tvöföldum blaðastreng gröfnum á og þverstrikum á grunninum. Efst á tungunni eru 2 ( eða 3?) stimplar, og er annar greinilega turnmynd, hinn er ógleggri. Allt er belti þetta hið mesta ágætisverk og mun vera frá 16. öld, sem ráða má af loftverkinu, hinum gotíserandi renessansestíl. ( sbr. t.d. Jörgen Olrik: Drikkehorn og Sølvtøj, Kbh. 1909, bls. 112 - 113). - Elín Stephensen, sem seldi safninu beltið, segir, að það hafi áður tilheyrt móður sinni, frú Áslaugu Stephensen. ,,Hafði faðir hennar, Eiríkur sýslumaður Sverrisson, fengið það á Hreðavatni, hjá járnsmið þar.“ Silfur í Þjóðminjasafni: „Stokkabelti voru úr málmi eingöngu og stokkarnir þá festir saman með hlekkjum. Sprotabelti voru þeirra veglegust. Hékk þá langur sproti niður af beltinu. Í seinni tíð var hann einvörðungu til skrauts og hlekkjaður við stokk nærri sylgjunni eða pörunum, en í uppphafi var um eðlilegan beltisenda að ræða. Sprotaendinn var oft afar skrautlegur og vandaður, sem og sylgjan og pörin, og enda beltið allt, því aðeins voru hin vönduðustu þeirra sprotabelti. Þau voru í seinni tíð nánast ævinlega úr silfri og oft gyllt, en frá eldri tíð sjást oft stokkabelti steypt úr kopar eða öðrum málmi og höfðu sprota.“ Beltið, sem hér um ræðir, virðist vera frá 16.öld og erlent. (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 2.11.2010)
Aðrar upplýsingar
Ártal
1878
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 11427
Safnnúmer B: 1932-139
Staður
Staður: Hreðavatn, 311-Borgarnesi, Borgarbyggð
Sýningartexti
Sprotabelti úr silfri, gyllt á efra borði, sett saman úr níu stokkum sem festir eru saman með þolinmóði. Skrautið er gert mest sem loftverk, klippt og undin silfurplata sem kveikt er innan í grind eða ramma, og ofan á það er kveikt annað skrautverk, sívafðir vírar og blóm. Í miðju er mynd af hauki með þanda vængi og opnar klær. Hringjan leikur á þolinmóð við fremsta stokkinn og á hana kveikt blóm og vírvafningar. Þornið er eins konar silfurskjöldur með litlum broddi fram úr. Við hinn enda beltisins eru samanbrugnir hringar, sem mynda eins konar keðju og hringjan er fest í þegar beltið er borið. Við hana hangir sprotinn, einn stokkur og langur og tungumyndaður sprotaendi með typpi niður úr. Efst á tungunni eru óljósir stimplar. Mun frá 16. öld og erlent. 11427 Sprotabelti úr silfri, gyllt á efra borði, sett saman úr níu stokkum sem festir eru saman með þolinmóði. Skrautið er gert mest sem loftverk, klippt og undin silfurplata sem kveikt er innan í grind eða ramma, og ofan á það er kveikt annað skrautverk, sívafðir vírar og blóm. Í miðju er mynd af hauki með þanda vængi og opnar klær. Hringjan leikur á þolinmóð við fremsta stokkinn og á hana kveikt blóm og vírvafningar. Þornið er eins konar silfurskjöldur með litlum broddi fram úr. Við hinn enda beltisins eru samanbrugnir hringar, sem mynda eins konar keðju og hringjan er fest í þegar beltið er borið. Við hana hangir sprotinn, einn stokkur og langur og tungumyndaður sprotaendi með typpi niður úr. Efst á tungunni eru óljósir stimplar. Mun frá 16. öld og erlent.
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Sprotabelti
Heimildir
Þór Magnússon. Silfur í Þjóðminjasafni. Reykjavík, 1996: bls. 24 - 26.
Upprunastaður
64°46'9.1"N 21°34'36.4"W