Panta mynd Notkunarskilmálar

Predikunarstóll

1584 - 1620

Varðveitt hjá

Þjóðminjasafn Íslands

Úr aðfangabók: Gamall prédikunarstóll, sem verið hefir, svo lengi sem menn vita til, í Staðarfellskirkju, allt þar til þángað var fenginn prédikunarstóll úr Búðardalskirkju, er hún var lögð niður. Stóll þessi er með myndum, höggnum og máluðum. Þar á er Páll postuli, Pétur með lykilinn, Lúkas með nautsmynd fyrir neðan og Jóhannes(?) með krossstaf í hendi og kóronu á höfði, og treður dreka undir fótum. Þar á er þetta letrað: ,,ÖLL RITNING. AF GUDE INN GEFENN. ER NITSAMLEG TIL LÆRDOMS. TIL UMVÖNDUNAR. TIL BETRUNAR. TIL LEIDRIETTINGAR. ETC. 2. TIM. 3." Að sögn sira Þorleifs Jónssonar í Hvammi (1862) var málverkið á stöfunum allt eins á altarisbrík, sem var í Hvamms kirkju og nú er eigi framar til, og var sú altarisbrík eignuð síra Gísla Guðbrandssyni, er áður var nefndur (nr.64); enda mun bæði stóll þessi og boginn vera eptir sama mann, því að hin sömu einkennilegu lauf sjást á hvorumtveggja. Viðbætur Þóru Kristjánsdóttur: Sjá umfjöllun um Gísla Guðbrandsson og verk hans í bókinni Mynd á þili. Reykjavík 2005, bls. 40-43. Úr Hundrað ár í Þjóðminjasafni: (Kristján Eldjárn) Prédikunarstóllinn frá Staðarfelli er fremur lágur og breiður, 102 sm á hæð frá botni. 105 sm breiður eða víður efst, en mjókkar niður, allvel smíðaður eftir því sem venja var, því oft sést undarlegt ósamræmi milli grófrar og klunnalegrar smíðar og vandaðs útskurðar á einum og sama hlutnum. Prédikunarstóllinn er fimmstrengdur og felld spjöld í hliðarnar, en á milli þeirra eru fjórir breiðir stuðlar og útskornar mannamyndir framan á. Ofan og neðan við eru breiðir útskornir skrautlistar með barrokksvip. Stóllinn er allur málaður með margvíslegum litum. (Sett inn af Kára Gunnlaugssyni, 10.08.2010) Úr Mynd á þili: (Þóra Kristjánsdóttir) Kristján Eldjárn taldi engan vafa á að Staðarfellsstólinn væri hans verk [Gísla Guðbrandssonar. innsk.sbl]. Vísitasíur taka hér ekki af allan vafa en þess ber og að gæta að sjaldan segja vísitasíur til um höfund kirkjugripa. Í vísitasíu Finnst biskups Jónssonar, 7. September 1750 í Staðarfellskirkju, er lýst úthöggnum myndum á predikunarstól og gæti lýsingin átt við þennan stól. Í sömu vísitasíuferð getur Finnur biskup um predikunarstól „með úthöggnu verki, farfaður, gamall en þó brúkanlegur í Hvammskirkju“. Freistandi er að geta sér þess til að þar hafi einnig mátt kenna handverk séra Gísla Guðbrandssonar. Predikunarstóllinn er fimmstrendur, mjókkar niður og eru spjöld felld í hliðarnar. Á milli þeirra eru fjórar breiðar stoðir með útskornum stórkarlalegum mannamyndum. Ofan og neðan við myndirnar eru stórir, útskornir borðar með englamyndum og laufskurði. ... Á spjöldunum eru áminningarorð um guðrækni og góða siði en stóllinn segir að öðru leyti ekki deili á sér. Mannamyndirnar eru af helgum mönnum, postulunum Páli og Pétri, og guðspjallamönnunum Jóhannesi og Lúkasi. Athyglisvert er að undir fótum Páls er mynd Tertúllusar þess er að áeggjan Gyðinga bar fram sakir gegn Páli í Cesareu, en undir Pétursmyndinni er kolsvart andlit töframannsins Símonar sem vildi kaupa heilagan anda. Allir eru þessir helgu menn bjarthærðir, svo sem algengt er á erlendum dýrlingamyndum, og bera síðar skikkjur, hverja með sínu sniði og lit. (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 21.9.2010)