Vindskeið
1714
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók:
Tvær vindskeiðar: þær eru lítið
eitt mislangar og er lengri fjölin 2,46 m., en hin ekki nema 2,38 m. að
lengd, önnur þeirra er 36 sm., en hin 34 sm. í breiðari endann, þann er
niður veit, en báðar nær 30 sm. í mjórri endann, þann er upp veit. Á
báðum skeiðunum eru stórgerðar viðarhríslur með blöðum og blómstrum, djúpt
skornar og sumstaðar gagnskornar: undir hríslunni í fjölinni til vinstri
handar er myndaður fiskur með löngum sporði og vaðsteinn hjá, en á hinni
er mynduð býfluga með býflugnabúi: neðst á fjölinni til vinstri handar
stendur ANO (c (innsk. skr.: öfugt c) : anno) og á hinni 17014 (c (innsk.
skr.: öfugt c) : 1714): að neðan er sneitt nokkuð af því horninu á skeiðunum,
sem inn veit. Fjalirnar hafa áður verið lengri: má sjá það bæði á
því, að þær eru mislangar, og svo á því að í efri endann eru þær nú stýfðar
um þvert og hefir það eigi verið svo upphaflega, heldur hefir annaðhvort
verið sneitt af hornunum, sem upp vissu, eða hvelft úr þeim að innan og
á samsvarandi bunga að utan og með mjóum oddi og skorum í jaðrana fyrir
neðan, því að það var altítt á gömlum vindskeiðum, sem mikið var við haft.
Endarnir hafa verið sagaðir af einhvern tíma á síðari tímum og þó
fyrir löngu, því engin nýleg vegsummerki sjást nú á sárinu. Fjalir
þessar voru upphaflega vindskeiðar á kirkjunni í Hafrafellstungu í Öxarfirði,
en voru síðan hafðar þar yfir bæjardyrum, og þá tekið nokkuð af þeim. Vindskeiðarnar
eru sagðar úthöggnar af Galdra - Þórarni Einarssyni, prests á Skinnastöðum
Nikulássonar. Þórarinn var göldróttur, og var sagt að hann hefði
sagnaranda, en kunnáttu sína notaði hann aðeins sér til verndar (Blanda
III, bls 362 - 63).
Úr Mynd á þili:
(Texti Þóru Kristjánsdóttur)
„Útskornar vindskeiðar með
höfundareinkennum Þórarins [Einarssonar], ættaðar frá heimaslóðum hans
hafa jafnframt varðveist og eru vafalaust einnig verk hans. Þær eru
með stórgerðum útskornum hríslum, blöðum og blómum, djúpt skornar og sums
staðar gagnskornar. Neðst á annarri fjölinni er útskorinn fiskur
eða hvalur, með löngum sporði og vaðsteini hjá, en á hinni býfluga við
býflugnabú. Erfitt er að ráða í hvað listamaðurinn hefur haft í huga
með þessum myndum. Fiskurinn var oft tákn Krists en hvalur gat líka
táknað ógn og áföll og er þá vísað til hvalsins sem gleypti Jónas.
Hvalur bundinn við akkeri eða bát getur og táknað kristinn mann eða kristna
kirkju. Býflugan er tákn iðjusemi en einnig sakleysis Maríu
og er býflugnabúið í einstaka tilvikum látið tákna hina þunguðu Maríu.
Altariskerti áttu að vera úr „kynlausu“ býflugnavaxi í kaþólskum
sið. En myndirnar gætu haft aðra merkingu. Krikjusmiðurinn
hefur hugsanlega verið að hylla skepnurnar sem færa mönnum ljósmeti, þ.e.
lýsið og kertavaxið. Fjalirnar hafa verið lengri, stýft hefur verið
ofan af þeim. Þær hafa upphaflega verið á kirkjunni í Hafrafellstungu
í Öxarfirði en voru síðast hafðar þar yfir bæjardyrum. Árið 1703
býr Þórarinn einmitt hjá bróður sínum, Runólfi í Hafrafellstungu, og er
sagður „húsmaður, skurðhagur á tré, heill“ “ ...
„Þeir gripir sem
varðveist hafa eftir Þórarin Einarsson eru ekki margir en koma frá nokkuð
dreifðu svæði á Norðurlandi og bendir ýmislegt til þess að lífsverk hans
hafi verið stórum drýgra og margt hafi farið forgörðum í aldanna rás Teikning
í Listasafni Íslands frá seinni hluta 19. aldar styður t.d. þá kenningu.
Hún er eftir Sveinunga Sveinungason (1840 - 1915) frá Lóni í Kelduhverfi
og er af dyrafjöl sem Þórarinn hefur merkt sér og sögð er hafa verið á
gömlu bænhúsi í Kelduhverfi í upphafi 18. aldar. “
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 8.10.2010)
Aðrar upplýsingar
Ártal
1714
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 4141
Safnnúmer B: 1895-74
Stærð
246 x 36 x 0 cm
Lengd: 246 Breidd: 36 Hæð: 0 cm
Staður
Staður: Hafrafellstunga 1, 671-Kópaskeri, Norðurþing
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Vindskeið
Heimildir
Þóra Kristjánsdóttir. Mynd á
þili. Reykjavík, 2005; 83 - 89.
Upprunastaður
66°4'2.5"N 16°22'36.5"W