Sjal

1900 - 1920

Varðveitt hjá

Ullarsjal (eða slæða), prjónað úr hvítu og gráu einspunnu ullarbandi og er á sjalinu mjög fínt handbragð. Það er um 120 cm langt og 60 cm breitt. Sjalið er prjónað og unnið að öllu leyti af Matthildi Benediktsdóttur, húsfreyju á Smáhömrum í Steingrímsfirði, en hún var amma gefanda. Matthildur varð 102 ára gömul og átti alla tíð annríkt á stóru heimili. Líkur benda til að sjalið hafi hún gert fyrir heimilisiðnaðarsýningu Búnaðarfélagsins 1921 (ath. sýningarskrá). Sjalið fannst í eftirlátnum eigum Helgu Proppé, konu dr. Lúðvíks Kristjánssonar, og voru með því heimildir um upprunann. Því var það afhent Torfa sonarsyni hennar, sem færði það safninu. Sjalinu fylgja eftirfarandi bréf, dagsett 26. ág. 1997 (eru í fylgiskjölum aðfangabókar) frá Torfa Guðbrandssyni: Hr. þjóðminjavörður Þór Magnússon Þjóðminjasafni Íslands Samkvæmt símtali okkar í gær, 25. ág. 1977, afhendi ég undirritaður hér með gamalt ullarsjal til varðveislu á Þjóðminjasafni Íslands. Sjalið er prjónað úr eingirni og unnið að öllu leyti af Matthildi Benediktsdóttur húsfreyju á Smáhömrum í Strandasýslu. Hún var fædd að Bæjum á Snæfjallaströnd 1. jan. 1848. Foreldrar hennar: Ovidía Arnfinnsdóttir vinnukona þar og Benedikt, síðar bóndi og héraðshörðingi á Kirkjubóli í Tungusveit, Jónsson Ormssonar í Króksfjarðarnesi. Matthildur var tvígift. Fyrri maður hennar var Guðbrandur Jónsson frá Broddanesi. Hann dó árið 1869. Seinni maður Matthildar var Björn Halldótsson ættaður frá Níp á Skarðsströnd. Matthildur Benediktsdóttir var alla sína búskapartíð húsfreyja á umsvifamiklu heimili, Smáhömrum, þar sem lifað var jöfnum höndum af sjósókn og landbúnaði. Þar voru oft milli 20 og 30 manns í heimili, þannig að sá hópur var stór, sem þurfti að fæða, skæða og klæða. Hætt er því við, að lítill tími hafi gefist til að sinna listrænu handverki á borð við sjalið, sem afhent er með þessu bréfi, því að öll dagleg heimilisstörf sátu í fyrirrúmi. Er því vel hægt að hugsa sér að þessi og annar listiðnaður hafi verið unninn við birtu vornæturinnar í kyrrð og ró að loknum erli dagsins. Uma aldur sjalsins er ekki vitað, en líkur benda til að það hafi orðið til um aldamótin 1900 eða jafnvel fyrr. Matthildur var blind síðustu áratugina, sem hún lifði, prjónaði hún þá bæði sokka og vettlinga á barnabörnin og var sú handavinna frábærlega vel að hendi leyst eins og öll hennar störf á langri ævi. Hún dó 17. jan. 1950, eitthundrað og tveggja ára gömul. Bogahlíð 12 Reykjavík 26. ág. 1997 Torfi Guðbrandsson Upplýsingar varðandi ullarsjal Matthildar 22. júlí 1996 afhenti Véný Lúðvísdóttir Kristjánssonar Torfa Guðbrandssyni Bogahlíð 12 í Reykjavík forláta ullarsjal, sem hún fann í dóti móður sinnar, Helgu Proppé (d. 1989). En ástæðan til þess var sú, að á viðfestum miða stóð, að Matthildur Benediktsdóttir á Smáhömrum, amma Torfa í Trékyllisvík (þar sem hann bjó í 28 ár), hefði prjónað sjalið og unnið að öllu leyti. Taldi Véný rétt að Torfi, sem náinn ættingi Matthildar, fengi ráðstöfunarrétt yfir sjalinu, er Véný telur vera mikla gersemi fyrir frábært handbragð. Helga fékk sjalið að gjöf frá Hallfríði Proppé föðursystur sinni. Hún var gift Páli Stefánssyni frá Þverá. Hallfríður þáði sjalið að gjöf frá Önnu Ásmundsdóttur og Laufeyju Vilhjálmsdóttur meðan þær ráku Heimilisiðnaðarfélagið. Hugsanlegt er að það hafi verið sent norðan frá Ströndum á heimilisiðnaðarsýningu í Reykjavík ? Ekkert hefur komið fram um aldur sjalsins þegar þetta er ritað nema hvað Þórdís Benediktsdóttir frá Smáhömrum, sonardóttir Matthildar, fædd 1902, segist ekki muna eftir sjalinu og hafi amma hennar engan tíma haft til að sinna svo fíngerðri handavinnu eftir að Þórdís komst til vits og ára, snemma á öldinni. Þórdís dvelur nú á heimili aldraðra á Stykkishólmi. Af því má álykta, að sjalið sé frá aldamótum eða jafnvel enn eldra. Er vel við hæfi að Þjóðminjasafnið heiðri minningu Matthildar á Smáhömrum með því að taka þetta forláta sjal til varðveislu. (Framanskráð að mestu eftir bréfi Vénýjar Lúðvíksdóttur). 26. ág. 1997 T. G. Ath. : Þar sem sjalið er ekki með kögri væri SLÆÐA e.t.v. meira réttnefni á umræddu ullarfati.