Kaleikur
1822
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók:
Kaleikur úr Bergsstaðakirkju í
A-Húnavatnssýslu. Kaleikurinn hefur verið í vörslu safnsins frá 1978, þegar
allir kaleikar voru skráðir (Ole Villumsen Krogh og fleiri). Á sínum tíma,
þegar rannsóknin fór fram, var kaleikurinn í vörslu Guðmundar Jósafatssonar
frá Brandsstöðum og hafði verið þar í um 40 ár. Guðmundur lést 16. júní
1982.
Fótur og hnúður kaleiksins eru
með renaissance yfirbragði, á hnúðnum eru blómafléttur og ljónshöfuð. Á
stétt fótar er gylling og einnig á lítilli stétt fyrir neðan hnúðinn. Mögulega
hefur gylling verið víðar en er nú flögnuð af. Skálin er yngri en fóturinn
og hnúðurinn. Skálin mun vera frá því um 1822, eftir Helga Þórðarson silfursmið
(1761-1828). Hún er gyllt að innan. Vitað er að árið 1822 smíðaði Helgi
kaleik og patínu fyrir Bergsstaðakirkju. Þeir gripir eru enn í kirkjunni
en skál þessa kaleiks mun smíðuð á svipuðum tíma. Ljóst þykir að kaleikurinn
muni aldrei fara aftur í kirkjuna og því er nú ákveðið að skrá hann inn
í safnið.
Kirkjur Íslands 8. bindi,
bls. 69-70:
... Kaleikurinn hefur fylgt kirkjunni
lengi, hann sést nefndur í vísitasíu 12.júlí 1749, „gylltur innan og á
stéttinni, með patínu af sama, ógylltri en brákaðri í botni.“ Þess er
þá jafnframt getið að kaleikur „sá sem vantaði 1743 er til skila kominn.“
Patínan, sem þessum kaleik fylgdi, mun hafa farið sem brotasilfur. Í vísitasíu
1. nóvember 1796 segir, að kaleikurinn þyrfti að fá „hagkvæmilega og trúlega
af dugandi silfursmið forbetraðan og honum aðra stærri og þénanlegri patínu
tillagða, hvar til ganga má sú of litla sem nú er til, svo mikið sem hún
tekur.“
... Þessi kaleikur er þó ekki kirkjulegur
gripur í öndverðu, stétt, meðalkafli og hnúður eru af bikar í endurlifunarstíl,
frá 16. öld, en skálin er yngri. Stéttin er sexstrend og brúnin með drifnu
blaðskrauti og gyllt. Leggurinn er sexstrendur einnig og gyllt bryggja
ofan við með drifnu skrauti, hnúðurinn vasalaga með drifnum krönzum og
ljónshöfðum, leggurinn ofan við stuttur og innhvelfdur. Skálin er mikils
til of lítil fyrir kaleikinn að öðru leyti enda greinilega sett á síðar.
Hún er gyllt innan gamalli kvikasilfursgyllingu, „logagyllt.“ Botninn
er nú tinbættur en að öðru leyti er bikarinn óskemmdur, þó örlítið skakkur.
Stimplar sjást engir og ekki víst hvar hann muni gerður. Mesta hæð er 12.9
cm.
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 3.5.2011)
Aðrar upplýsingar
Ártal
1822
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2006-8
Stærð
12.8 x 8.7 x 0 cm
Lengd: 12.8 Breidd: 8.7 Hæð: 0 cm
Staður
Staður: Bergsstaðakirkja, Kirkjan, 541-Blönduósi, Húnabyggð
Sýningartexti
.“
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Kaleikur
Heimildir
Kirkjur Íslands. 8.bindi.
Ritstjórar: Jón Torfason, Þorsteinn Gunnarsson. Reykjavík, 2006.
Upprunastaður
65°26'15.8"N 19°42'20.2"W