Tarína
1838 - 1840
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók:
Silfurtarína á fæti og með stórum höldum til beggja handa. Munsturbekkur með stílfærðu munstri , neðst á fæti en laufblaðamunstur tengir fótinn við sjálfa bumbuna. Ofan við bumbuna er "púklað " laufmunstur og eru kringlóttir reiti tveir á hvorri hlið og inni í þeim eru æðarfuglar. Annars vegar er á hana letrað (letrið er steypt með) SÍRA EGGERT JÓNSSON / 1838 , og hinu megin stendur MADAME / GUÐRUN MAGNÚSDOTTIR / 1838. Þar sem hankarnir eru næstir bumbunni er laufmunstur en á meginkafla eru þeir strengjóttir og efri enda þeirra er drekahöfuð sem bítur sig í röndina og á henni eru þverstrik allt um kring með tæpu cm millibili. Lokið er slétt nema efst, þar eru graferðar eins konar liljur og haldið á lokinu eru tveir fiskar með drekahaus, sem kyssast á miðju og stendur þríforkur niður á þá. Munsturbandið á bumbunni hefur verið gyllt. Stimplar eru á loki, ofan við bumbu á hlið tarínunnar og undir fætinum. Ártal á bæjarmerkinu er 1840 á lokinu en 1838 á tarínunni sjálfri. Smiðsstimpill er CPF, mánaðr st. er M. auk þess eru tveir aðrir þ.e. 14 og Lö. Sr. Eggert Jónsson á Ballará lét smíða tarínu þessa, eins og segir í ævisögu hans, Úr fylgsnum fyrri aldar eftir Friðrik Eggerz bls. 422 í 1. bindi. Sjá einnig um tarínu þessa í Chr. A. Boje, Danskeguld sölv og smede mærker, Kaupmannahöfn 1979, en þar hefur Ole Villumsen Krog látið hennar sérstaklega getið. Vísast sérstaklega í þá bók varðandi lýsingu og uppmælingu á tarínunni.
Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Þór Magnússon)
Þór Magnússon segir frá séra Eggerti Jónssyni presti á Ballará, sem m.a.er sagt frá í ævisagnabálknum Úr fylgsnum fyrri aldar. Séra Eggert varð vel stæður og hafði yndi af dýrum og fögrum gripum. „Eignaðist hann margt góðra gripa úr silfri, sumt lét hann smíða ytra eða þar vestra, enda voru lærðir gullsmiðir í ættinni og hafa þeir líklegast hvergi verið jafnmargir í sama héraði á þeim tíma. Sumir voru þeir gullsmiðir mann fram af manni og hafa þeir margan góðan gripinn smíðað, sem sumir eru til enn, og allnokkrir einmitt úr búi séra Eggerts. Segir séra Friðrik svo frá í ævisögunni:
Séra Eggert lét smíða silfurbikar sterkan og að innan gylltan. Hann var kallaður „Sámur“. Utan á hann var grafin þessi vísa:
Meðan nokkuð í mér er,
andann kætast láttu,
ekki tel ég eftir þér,
óhætt sötra máttu.
Og tvo aðra minni. Einnig dósir,gylltar að innan og komu til þeirra, að mig minnir, 20 lóð, því ekkert silfursmíði vildi hann eiga nema verulegt.
Hann lét og smíða fiskispaða og skeiðar.
Mesti og merkasti silfurgripur séra Eggerts er þó tarínan mikla, er hann lét smíða sér í Kaupmannahöfn um 1840:
Í henni var 14 lóð silfurs [þ.e. silfurgæðin 14/16 hreins silfurs] og vóg hún 192 lóð [þ.e. rúm 2,8 kg] en 5 dúkatar fóru til gyllingarinnar. Í kringum hana fyrir ofan bumbuna voru meistaralegir púklaðir selir og æðarfuglar og nöfnin
sitt hvoru megin á umgerðinni, Eggert Jónsson, Guðrún Magnúsdóttir. Um leið lét hann og smíða tvær stórar skeiðar,
Potage- og Callotteskeið og kostaði allt það með mahognykassa, er var 9 rd., 314 rd. með smíðalaunum, og var
tarínan í sinni röð einn hinn fallegasti gripur.
Þetta eru orð séra Friðriks í ævisögunni og telur hann síðan upp fleiri dýrgripi föður síns. Um þá suma er ekki vitað nú og kunna einhverjir þeirra að vera glataðir. En tarínan hélzt lengi í ættinni og eignaðist Þjóðminjasafnið hana frá einum afkomanda séra Eggerts árið 1979.
Tarínan er vissulega hinn fallegasti dýrgripur og stærsti silfurgripur í Þjóðminjasafninu. Hún er í laginu nánast sem ker með nýklassísku sniði, en þó er stílblöndunar farið að gæta. Hún er með tveimur eyrum, stendur á fæti og á lokinu efst eru tveir höfrungar, sem snúa sporðum upp og er þríforkur á milli, dæmigert fyrir danska list þess tíma.
Umhverfis bumbuna eru, eins og sr. Friðrik segir, drifnir æðarfuglar og selir og nöfn hjónanna og þar er hún gyllt, svo og að innan. Má geta sér til, að æðardúnninn og selskinnin hafi staðið að verulegu leyti undir auði séra Eggerts, enda átti hann miklar hlunnindajarðir og hefur hann því viljað minnast þess að nokkru á þennan hátt.
Tarínan er smíðuð af Carl Peter Foght í Kaupmannahöfn, þekktum gullsmíðameistara þess tíma, og er hún líklegast nú veglegasti þekktur hlutur frá hans hendi. Smíðaárið er 1838 skv. silfurvarðarstimpli og hefur séra Eggert sennilegast pantað hana þá, en líklegast hefur hún ekki komið í hendur séra Eggerts fyrr en 1840 að dæma af orðun séra Friðriks sonar hans.“
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 9.9.2010)
Aðrar upplýsingar
Ártal
1838 - 1840
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 1979-67
Stærð
35 x 0 cm
Lengd: 35 cm
Staður
Staður: Ballará, 371-Búðardal, Dalabyggð
Sýningartexti
Tarína úr silfri í nýklassískum stíl, eins og bumbumikið ker, með tveimur höldum og loki. Ofan við bumbuna eru drifnir kringlóttir fletir og í öðrum æðarfuglar en í hinum selir. Annars vegar er drifin áletrun: SÍRA EGGERT JÓNSSON 1838en hins vegar: MADAME GUDRUN MAGNÚSDOTTIR 1838. Efst á loki eru tveir höfrungar og þríforkur á milli. Tarínuna lét séra Eggert Jónsson á Ballará smíða í Kaupmannahöfn, svo sem segir í ævisögu hans í sagnabálkinum Úr fylgsnum fyrri aldar, árið 1838, en í borgarstimpli Kaupmannahafnar á gripnum er ártalið 1840, og hefur henni þá verið framvísað til yfirvalda til gæðaprófunar þótt smíðuð væri tveimur árum fyrr. Smiðurinn er Carl Peter Foght, og er stimpill hans einnig svo og aðrir lögboðnir stimplar. - Myndirnar af æðarfugli og selum eiga vafalaust að vísa til hlunnindanna, dúntekju og selsveiði, sem stóðu með öðru undir auðsöfnun séra Eggerts. Tarínan gekk síðan í ætt séra Eggerts, unz Þjóðminjasafnið keypti hana af síðasta eiganda.
1979-67
Tarína úr silfri í nýklassískum stíl, eins og bumbumikið ker, með tveimur höldum og loki. Ofan við bumbuna eru drifnir kringlóttir fletir og í öðrum æðarfuglar en í hinum selir. Annars vegar er drifin áletrun: SÍRA EGGERT JÓNSSON 1838en hins vegar: MADAME GUDRUN MAGNÚSDOTTIR 1838. Efst á loki eru tveir höfrungar og þríforkur á milli. Tarínuna lét séra Eggert Jónsson á Ballará smíða í Kaupmannahöfn, svo sem segir í ævisögu hans í sagnabálkinum Úr fylgsnum fyrri aldar, árið 1838, en í borgarstimpli Kaupmannahafnar á gripnum er ártalið 1840, og hefur henni þá verið framvísað til yfirvalda til gæðaprófunar þótt smíðuð væri tveimur árum fyrr. Smiðurinn er Carl Peter Foght, og er stimpill hans einnig svo og aðrir lögboðnir stimplar. - Myndirnar af æðarfugli og selum eiga vafalaust að vísa til hlunnindanna, dúntekju og selsveiði, sem stóðu með öðru undir auðsöfnun séra Eggerts. Tarínan gekk síðan í ætt séra Eggerts, unz Þjóðminjasafnið keypti hana af síðasta eiganda.
1979-67
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Tarína
Heimildir
Bøje, Chr. A. Danske guld og sølv smedemærker før 1870. Bind 1. København 1979, bls. 229.
Friðrik Eggerz. Úr fylgsnum fyrri aldar I. Reykjavík 1950, bls. 422-423.
Þór Magnússon. „Tarína séra Eggerts á Ballará.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 244-245.
Þór Magnússon. Silfur í Þjóðminjasafni. Reykjavík 1996: 31.
Þór Magnússon. Á minjaslóð. Reykjavík, 2007: bls. 37-43.
Upprunastaður
65°13'50.7"N 22°27'46.1"W