Panta mynd Notkunarskilmálar

Fjöl, úr kirkju

1550 - 1600

Varðveitt hjá

Þjóðminjasafn Íslands

Úr aðfangabók: Fjalir fimm með máluðum útskurði: sagðar vera leifar af gamalli altaristöflu, en voru síðar hafðar í kistil. Hin stærsta er samsett af 2 borðum, er 53 cm. að br. og um 105 að l., en hefur verið lengri. þ. að eins 1,5 cm. Á hana eru málaðar og skornar 2 guðspjallamanna myndir, „Matth.“ „UF ofar og nafn hans hjá , og þá sennilega Markús neðar, en nafnið vantar: er sú mynd ekki heil, virðist vanta að minnsta kosti 9 cm neðanaf myndinni, líklega meira. Þeir sitja á breiðum sætum með háum bökum og stórum blaðaskúfum uppaf endastólpunum. Þeir hafa borð fyrir framan sig og bók á, en halda á ritfjöður í hægri hendi. Einkennisverur þeirra (fylgjur) sjást ekki, en heilagur andi í dúfu líki er fyrir ofan hvorn þeirra, og marglitur hálfhringur um. Grunnurinn er málaður grænn, en myndirnar sjálfar með ýmsum litum. Á hina hliðina er skorin engilsmynd standandi með útbreiddum vængjum og grein í hægri hendi. Efst er sjerstök mynd , í hálfhring með blómum eða trjám beggja vegna. Situr þar guð faðir (eða Jesús ?) með mann (eða barn ?) fyrir framan sig. Leturlína, skrifuð með svörtum lit, hefur verið neðanundir þessari mynd, en nú nær öldungis afmáð. Fyrir neðan engilsmyndina eru 2 greinar. Allar eru þessar myndir með leifum af daufum litum, sem víða hafa máðst af, og grunnurinn er gulur. Er þetta sýnilega fráhverfan á þessari fjöl eða spjaldi: líklegt er að það sje önnur hurðin, hin hægri, af altaristöflunni, enda sjást för eptir 2 járnlamir. Má þá af þessari hurð gizka á stærð töflunnar: en eitthvað lítið vantar ofanaf því og allmikið neðanaf. Oki hefur verið um það þvert, fyrir neðan efri myndina. Þar næst er 1 fjöl, sem raunar hefur verið söguð sundur í miðju þversum og bútarnir notaðir í kistilsgaflana. Nú er þeim fest saman rjett. Hún er 114,7 cm. að l., 28,5 að br. og 2,8 að þ. Á efri hlutanum er sýnd krossfestingin, útskorin og litum skreytt lágmynd, flöt þó og sljett. Virðist hafa verið aðalmyndin á töflunni. En á neðri hlutanum ( og sömuleiðis á hinum fjölunum ) eru smærri myndir. Þessi er 44 cm. að h. og hefur líklega verið leturlína fyrir neðan, en er nú afmáð. Neðst er kvöldmáltíðarmynd, en fyrir ofan hana, og neðan krossfestingarmyndina, er grasgarðsmyndin fyrir, bæn Jesú, með lærisveinunum kaleiknum og englinum eins og vanalega. Beggja vegna við hana sjást hlutar af öðrum smámyndum. Sljettur, 11,8 cm. br. bekkur hefur verið skráð áletrun, sem nú er horfin, milli þessara mynda og hinnar neðstu. Litirnir eru einnig máðir af þessum hluta fjalarinnar. Að aptan er hún auð. Þá er önnur fjöl, svipuð þessari, 107 cm að l. nú, 28,6 að br.og 2,5 að þ. Hún er einnig auð annars vegar, á bakhlið, en með 3 útskornum myndum og litskreyttum á framhlið: þær eru um 20 - 22 cm. á hvorn veg og eru breiðir sljettir kaflar fyrir neðan, sinn fyrir hverja mynd, sem hafa verið skrifaðar á skýringar eða tilvitnanir, en eru nú af. Efst er boðun Maríu, í miðju fæðing Jesu, Jósef og María standa saman, hún heldur á barninu reifuðu, en jata og 2 nautgripir eru fyrir framan þau, neðst. Á neðstu myndinni er umskurnin. Þessi fjöl gæti verið úr þeirri sömu töflu og hin, en aptur á móti er það ekki líklegt að þriðja fjölin, er nú skal lýst sje úr henni, því að á henni eru einmitt sömu tvær myndirnar sem eru á hinni fyrri: krossfestingarmynd efst, 36 cm. há, og grasgarðsmynd, 19,5 x 17 cm., og lítið eitt af mynd hægra megin, en meira af myndinni vinstra megin, hinni sömu og er á fyrri fjölinni, að því er virðist. Þessi fjöl, sem er 107,5 x 28,5 cm., er ef til vill úr annari töflu líkri þessari, sem ætla má að hinar fjalirnar sjeu úr. Á þessari fjöl er þó sams konar verk, útskurðurinn, en af málningu sjást mjög litlar leifar. Áletranir hafa verið miklar undir myndunum, skrautlega ritaðar og sjer þeirra meiri vott en á hinum fjölunum, en þó ekki svo, að neitt verði lesið. Undir neðri myndinni sýnist vera tilvitnun í Lúk. XXII, og greinar úr þeim kap., hin 43-4: að því er helzt verður ráðið, með því orðalagi sem á þeim er í þýðingu Guðbrands byskups t.d. Loks eru 2 fjalarenningar: annar er 105,5 að l. 8,5 að br. og 1,6 að þ. Hann hefur verið lárjettur í töflunni, eða í undirtöflu og er hann neðri eða neðsti hluti af breiðara spjaldi. Sjer á honum neðsta hlutann af 3 myndum, br. 17, 24,7 og 19 cm. og leifar af skrifuðum áletrunum neðanundir þeim. hefur sköpum Adams (eða Evu ) verið á hinni yztu til vinstri handar , syndafallið í miðju og brottreksturinn úr Eden á hinni þriðju: vottar því óljóst fyrir 2 síðustu greinunum af 3. kaf. í 1. Móses. fyrir neðan. Málningu sjer nær engan vott. Hinn fjalarrenningurinn hefur verið negldur framaná hægri hliðarfjöl altaristöflunnar (skápsins) og eru lamir á honum enn: virðist hin efri upprunaleg, en hin yngri. Skemra er á milli þeirra en á milli lama faranna á hurðarspjaldinu. Kann þessi renningur vera af annari töflu, helzt þó hinni sömu og 3 fjölin. Renningur þessi er með útskorinni grein á framhlið og málaður rauður: röndin vinstra megin, sem út hefur snúið, er og útskorin. L. 107 cm. ,br. 6,5 mest og þ. 1,9 cm. Lamirnar eru negldar utaná útskurðinn og er allbreiður spaði með kringlóttu gati á miðju, á hinni upprunalegu: þær ná útfyrir renninginn. Óvíst er hvaðan þetta er, úr hvaða kirkju. Er íslenzkt verk á því öllu og varla yngra en frá síðari hluta 16. aldar. Engar altaristöflur aðrar eru til hjer á landi með svipuðu verki og er á þessum fjölum, svo kunnugt sje. Það er að ýmsu leyti merkilegt verk og sýnir að höfundurinn hefur verið góður skrifari og allvanur dráttlist í handriti, en ekki verið fær um að búa til útmálaðar og útskornar myndir svo vel færi á. Mynd á þili: (Texti eftir Þóru Kristjándóttur) Myndatexti: „Skurðmynd af engli. kann að vera úr Skinnastaðakirkju og þá verk Þórarins [Einarssonar] eða Jóns bróður hans.“ (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 8.10.2010)