Tóbaksmylna
1800 - 1900
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók:
Tóbaksmylna rend úr tré til að mylja í neftóbak: er það holur trébaukur, 8,3 cm. að hæð, 3,6 að þverm. að utan, 2,2 að innan, 6,5 að dýpt: koparhólkur við barm að utan. Í bauknum er rendur standur eða stautull úr eski með járnplötu tentri neðan á og látúnshólk um neðri endann, en á efri enda er rent handfang: lengd 6,6 + 7,3 cm. Íslenzkt áhald, en mun nú fáséð.
Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Halldóru Ásgeirsdóttur)
„Tóbak barst til Evrópu á 16. öld, ein afleiðing landafundanna í Vesturheimi. Íslendingar munu fyrst hafa komist í kynni við tóbak á fyrri hluta 17. aldar. ... Talið er að Jón Vigfússon sýslumaður og síðar biskup (1643-1690) hafi einna fyrstur verslað með tóbak hérlendis, enda fékk hann viðurnefni sitt, Bauka-Jón, af tóbaksprangi.“ ... Íslendingar munu hafa kynnst tóbaki hjá erlendum sjómönnum sem stunduðu fiskveiðar hér og í siglingum til útlanda.
... „Álitu menn ... að tóbak væri hollt, væri þess neytt í hófi. Kemur þetta m.a. fram í einni af tóbaksvísum sr. Stefáns Ólafssonar:
Minn vin, eg gef
þér mæta ráð í kvæði,
hafir þú kvef,
hóstann og þunga mæði
tóbak er bezt,
tóbak, tóbak, tóbak er bezt
að breyzkja og saxa í nef.
Tóbak er unnið úr blöðum tóbaksjurtarinnar og fluttist í seinni tíð til landsins í bitum, er vógu 1 pund og nefndust rjól. Þannig keyptu menn það í verslunum og skáru síðan með tóbaksjárni, tvíhendingsjárni, á tóbaksfjölinni, sem menn höfðu á hné sér. Vögguðu menn járninu þannig í sífellu yfir fjölina og saxaðist tóbakið við það smærra og smærra. Af þeirri samlíkingu kölluðu Hornfirðingar að menn, sem vögguðu í göngulagi, tóbaksjárnuðust áfram. Algengt var að elta tóbakið í skinnpungi þar til það var orðið að dufti. Stundum var það rifið með raspi, og fylgdi raspinum þá skúffa, sem tóbakið var geymt í. Einnig var hægt að mylja tóbakið í tóbaksmylnu eða kvörn.“
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 24.8.2010)
Aðrar upplýsingar
Gefandi: Jakob Valdemar Havsteen
Ártal
1800 - 1900
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 6352
Safnnúmer B: 1912-146
Stærð
8.3 x 0 cm
Lengd: 8.3 cm
Staður
Núverandi sveitarfélag: Akureyrarbær, Akureyrarbær
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Tóbaksmylna
Heimildir
Halldóra Ásgeirsdóttir. „Tóbaksmylna.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 112-113.
Helgi Jónsson. „Tóbak.“ Eimreiðin I, 1895, bls. 104-109.
Ólafur Davíðsson. „Tóbaksnautn á Íslandi að fornu.“ Eimreiðin IV, 1898, bls. 124-135.
Stefán Ólafsson. Kvæði I. Kaupmannahöfn 1885, bls. 320.