Til baka í leit
Veistu meira?

Bollasteinn, sem ljósfæri

Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
„Bollasteinn“ lítill en einkénnilegr, að framan er hann nær flatr og með hornum, en mjókkar aptr, og með skapti sem þannig er höggvið að þægilegt er að halda um, aptrmjótt, og ekki lengra en það felst í lófanum. Bollinn er eins lagaðr með tveimur hornum framúr en þó krínglóttr aptr, hann er nær 2½ þuml. á lengra veg, og 1¼ á dypt, allr er steinninn 6 þuml. á lengd, þar af skaptið aptr frá 2½ þuml. Steinninn getr vel staðið en hallst þó nokkuð aptr. Það er fullkomlega víst að þetta er „ljóskér“, lampi, og það líklega frá fornöld, því að framan er steinninn svartr á barminum og einkanlega í hornunum, þetta er ef brunanum þar sem kveikrinn hefir legið og ljósið brent lysið inní, en þarámóti sést þetta ekki á þeim hluta barmsins sem aptr snyr, sjá Dagbók forngripasafnsins 1890 nr. 38, sjá og nr. 67, 68, 69, sbr. og Dagbók fs. 1889, nr. 24, það sannast því bæði það sem eg hefi sagt á þesum stöðum, og í fyrirlestri hér í Studentafélaginu um þessa bollasteina, og vera má að fl. fynnist. Fornmenn hafa fundið það, að það hafði sérstaka þyðíngu, að hafa lampa úr steini, því þá gat lampinn aldrei hitnað, því það getr mjög ódrígt lysið jafnvel til helmínga, þunnir látúns eða járnlampar, eru að því leyt lítt hafandi þurfi stórt lög að vera, það verða að vera þykkir og stórir koparlampar steyptir, eigi þeir ekki að hitna til muna, en steinninn sem er svo mjög þykkr í sér, hitnar als ekki, steinlampar voru því að þessu leyti betri. Af þessu hefi eg næga reynslu, því í mínu úngdæmi, voru einúngis hafðir lampar og eg notaði þá altaf, og hef sjálfr smíðað koparlampa. Allir þessir bollasteinar stærri og minni, er hér hafa fundist, skiptast í 5 heildir: 1, bollasteinar litlir skaptlausir: „ljóskér“ fyrir vígða eldinn í hofunum. 2, bollasteinar með skapti: „lampar“, um þetta tvent hefi eg fyrstr ályktað af reinslu, en hvergi séð eptir aðra. 3, bollasteinar stórir og með kúlu: fornar „kvarnir“. 4, bollasteinar nokkuð stórir: „Vatnskér“ úr fordyrinu á þeirri katólsku kirkju. 5, bollasteinar af ymsri stærð og lögun, notaðir á ymsann hátt í fornöld, sumir til að sjóða í „Grytur“, Fms. 76. bl. 232: „Grytukér“, þar af líklega: Gryde á dönsku: stundum gerðu menn kér slík, úr leiri, og hertu síðan við eld, sjá og Frizner bl. 654. Þetta alt þyrfti að umtala frekar í heid sinni. Hefur síðar verið ranglega merkt nr. 4558, sem er annað nr. ( önnur steinbola) sjá það.

Aðrar upplýsingar

Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 3581 Safnnúmer B: 1891-60
Stærð
16.8 x 0 x 0 cm Lengd: 16.8 Breidd: 0 Hæð: 0 cm
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Fundaskrá Undirskrá: Fundaskrá_Lausafundir
Efnisorð / Heiti