Til baka í leit
Veistu meira?

Hnakkajárn, frá ljósmyndastofu

1850 - 1900
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók: 80 cm langur málmstaur. Hann gengur ofan í undirstöðu með þremur útskornum fótum. Efst er fest statífi fyrir hnakka fyrirsætunnar svo hún hreyfði ekki höfuðið á meðan á myndatöku stóð. Tökutími mynda var það langur að menn áttu erfitt með að sitja kyrrir þann tíma. Keypt ásamt fleiri munum úr ljósmyndabúnaði Nicoline Weywadt og Hansínu Björnsdóttur af Kristjáni Jónssyni frá Teigarhorni. Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Ingu Láru Baldvinsdóttur) „Bærinn Teigarhorn við Berufjörð skipar sérstakan sess í sögu íslenskrar ljósmyndunar. Þar störfuðu tveir ljósmyndarar, þær Nicoline Weywadt, sem hóf störf við ljósmyndum 1872, fyrst kvenna á Íslandi og systurdóttir hennar, Hansína Björnsdóttir, en hún tók við þegar Nicoline hætti um 1902. Frá þeim, Nicoline og Hansínu, er komið einstætt safn, ekki aðeins af myndum og ljósmyndaplötum, heldur einnig af áhöldum tengdum iðn þeirra. Sambærilegt safn tækja og búnaður hefur ekki varðveist frá neinum öðrum ljósmyndara hér á landi frá þessu tímaskeiði. Þjóðminjasafnið keypti plötusafn frá Teigarhorni árið 1981. Í því voru útimyndaplötur þeirra Nicoline og Hansínu, ómetanlegar sögulegar myndir frá Austurlandi og mannamyndaplötur Hansínu og Nicoline, en kjarninn úr mannamyndaplötum Nicoline hafði verið keyptur til safnins árið 1943. Með í kaupunum árið 1981 fylgdu margvíslegir munir tengdir ljósmyndastofurekstri á Teigarhorni. Kjarni þeirra mun vera frá starfsárum Nicoline, en Hansína tók eðlilega viðþeim búnaði þegar hún hóf störf og jók við hann. Hér verðum nokkrum þessara gripa gerð frekari skila. Við upphaf ljósmyndunar var tökutími ljósmynda langur, lengri en svo að menn ættu auðvelt með að sitja kyrrir meðan á töku stóð. Til að tryggja að menn hreyfðu ekki höfuðið var útbúið áhald, sem hnakki fyrirsætunnar var skorðaður í og hefur þetta áhald verið nefnt hnakkajárn á íslensku. Slík hnakkaján hafa verið nauðsynlegur hluti af búnaði allra ljósmyndara á Íslandi. Eina hnakkajárnið, sem vitað er um hérlendis er í safninu frá Teigarhorni. Það mun aðallega hafa verið í notkun á ljósmyndastofu Nicoline fyrsta hálfa annan áratuginn, sem hún starfaði, frá 1872 til 1888. Árið 1888 hóf Nicoline að taka myndir með nýrri tækni, með þurrum plötum, sem kröfðust skemmri tökutíma. Eftir það hefur þörfin fyrir hnakkajárnið minnkað að minnsta kosti yfir sumartímann, meðan birtan var næg, en skammdegið gerði ljósmyndurum hér erfitt fyrir. Máluð baktjöld þóttu snemma nauðsynlegur hluti af útbúnaði ljósmyndara. Á þeim var ýmist reynt að líkja eftir glæstum híbýlum eða rómantísku landslagi. Eftir að Hansína hafði fullnumað sig í ljósmyndum í Kaupmannahöfn um aldamótin flutti hún málað baktjald með sér heim, en slíkt tjald mun ekki hafa verið notað fyrr á Teigarhorni. Baktjaldið er þýskrar gerðar. Baktjöld voru í almennri notkun hérlendis, enda þótt margir ljósmyndarar hafi gripið til annarra lausna eins og peysufatasjala, hvíts dúks eða segls, ef baktjald var ekki handbært og veggþil eða húsgafl þóttu ekki nægilega fínn bakgrunnur. Búnaður til að vinna ljósmyndir eftir að töku myndarinnar var lokið samanstóð af ýmsum hlutum. Meðal þess sem varðveist hefur af þeim toga frá Teigarhorni eru framköllunarrammar af ýmsum stærðum, en í þá var settur ljósmyndapappír ásamt ljósmyndaplötu, fyrirrennara filmunnar, og sólarljósið látið um að framkalla myndina. Þá má nefna vinnuborð úr myrkraherbergi auk bakka og efnaglasa, þannig að unnt er að endurskapa myrkraherbergið við myndstofuna á nokkuð heildstæðan hátt. (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 13.9.2010)

Aðrar upplýsingar

Ártal
1850 - 1900
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 1981-90
Stærð
80 x 0 x 0 cm Lengd: 80 Breidd: 0 Hæð: 0 cm
Staður
Staður: Teigarhorn, 765-Djúpavogi, Múlaþing
Sýningartexti
Hnakkajárn tilheyrandi ljósmyndabúnaði Nicoline Weywadt á Teigarhorni við Djúpavog, er var fyrst íslenskra kvenna til að læra ljósmyndun, um 1870, og tók myndir þar eystra. Var síðar í eigu frænku hennar Hansínu Björnsdóttur á Teigarhorni, sem lærði ljósmyndun af Nicoline og tók einnig myndir. Hnakkajárnið var látið standa aftan við stól þess sem mynd var tekin af og hélt klofna járnið við höfuðið svo að það hreyfðist ekki. Myndir varð að taka mjög hægt á þessum tíma og því hætta á að myndin yrði hreyfð ella. 1981:90 Hnakkajárn tilheyrandi ljósmyndabúnaði Nicoline Weywadt á Teigarhorni við Djúpavog, er var fyrst íslenskra kvenna til að læra ljósmyndun, um 1870, og tók myndir þar eystra. Var síðar í eigu frænku hennar Hansínu Björnsdóttur á Teigarhorni, sem lærði ljósmyndun af Nicoline og tók einnig myndir. Hnakkajárnið var látið standa aftan við stól þess sem mynd var tekin af og hélt klofna járnið við höfuðið svo að það hreyfðist ekki. Myndir varð að taka mjög hægt á þessum tíma og því hætta á að myndin yrði hreyfð ella. 1981:90 Spjaldtexti: Hnakkajárn sem hélt við höfuð þess sem mynd var tekin af svo að það hreyfðist ekki meðan á myndatöku stóð. Myndina varð að taka hægt og mikilvægt var að myndefnið hreyfðist ekki á meðan. Head clamp to keep the model’s head still while a photograph was taken. Exposures were lengthy in the early days of photography, and all movement had to be avoided.
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Heimildir
Inga Lára Baldvinsdóttir. „Ljósmyndaáhöld frá Teigarhorni.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 248-249. „Myndasafn frá Teigarhorni.“ Þjóðminjasafn Íslands, sýningarskrá 1982.

Upprunastaður

64°40'31.6"N 14°20'39.3"W