Togkambur
1800 - 1880
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Togkambar með venjulegri gerð:
þeir eru 2 og gerðir þannig, að 9 ferstrendir og frammjóir stáltindar,
um 14 cm. l. og 2-5 cm. að þverm. , eru settir fastir í eins konar haus
úr járni, 22 cm. l. 0,9 að br. og 0,6 að þ., en á honum er tangi
á miðju og er hann rekinn upp í sívalt birkiskapt, 12,5 og 11,5 að l. ,
og 3 og 2,7 að þverm., með járnhólk á. Brúnirnar á tindunum, sem ganga
alveg gegnum járnslána eða hausinn og eru með hnoði að ofan, þær
horfa fram og aptur og hver mót annari. Hafðir til að tæja í ull
og tog. Sbr. nr. 6782. Virðast allgamlir. Þeir eru frá móður gefandans,
Herdísi Ólafsdóttur. Gefandinn skýrir þannig frá því hversu farið var að
því ( að kemba etc., sbr.viðfest blað).
Að kemba í togkömbum.
Öðrum kambinum er haldið í vinstri
hendi, þannig að tindarnir viti upp. Með hægri hendi er visk af togi látin
á tindana og dregin fram:frá skaptinu : verður þá nokkuð eftir á tindunum
. Þannig er haldið áfram þangað til togið fyllir nál. 2/3 af hæð tindanna.
þegar því hefur verið þrýst niður á þá. Togvisk sú sem nú er í kambinum
veit öll frá skaptinu. Skaptmegin á tindunum má ekkert vera nema
það sem liggur utanum þá. Hinn kamburinn er nú tekinn í hægri hendi, tindarnir
horfa niður: þeim er stungið í gegnum viskina í hinum kambinum og
dregið fram: kemur þá nokkuð af toginu í tóma kambinn. Þessu er haldið
áfram svo títt sem þol og handfimi leyfir, þangað til meiri hluti togsins
er kominn í kambinn í hægri hendi. Þá eru höfð kambaskipti í höndunum og
togið er látið færast aftur í hinn kambinn á sama hátt og áður. Þannig
er haldið áfram að kemba - við og við höfð kambaskipti - þangað til enginn
hnökri sjest í togfari því er fram stendur af hvorum kambi, þegar það er
borið upp við birtuna. Þá er kembt svo , að jafnmikið sje í báðum kömbunum.
Að því búnu er togfaxið teygt fram í lopa, eða: það er lopað framanaf
kömbunum, Það má gera þannig: Kamburinn hvílir á hnjám mannsins og
er haldið við með vinstri hendi: skaptið veit til vinstri en tindar vita
upp. Með hægri hendi er togað í annan enda faxins og lopinn þannig smátt
og smátt þumbaður (eða dreginn með öllum fingrum eða að eins með vísifingri
og miðfingri (löngutöng) upp í lófann þangað til búið er að lopa framanaf
öllum kambinum. Betra er að halda með vinstri hendi utanum faxið til stuðnings
þar sem lopinn er að teygjast fram úr því. Ef hnökri kann að dragast fram
úr faxrótinni um leið og lopað er, þarf að taka hann burtu. Hinum kambinum
eru gerð sömu skil. Þá eru eftir leifar við tindana, lengri eða styttri
eftir því hve nærri hefur verið gengið, en jafnan er það mestur hlutinn
af virk þeirri , sem látin var í kambana upphaflega. Nú er það tekið úr
kömbunum, greitt með höndunum og jafnað. Síðan er það látið í annan kambinn,
kembt og lopað eins og í fyrra sinn. Í þriðja sinn er togið kembt og farið
eins að öllu sem fyrri skiftin. Það sem þá er eftir er nefnt undankemba.
Ljettara er að hvíla vinstri hendina utarlega á borði meðan kembt er heldur
en að halda henni á lofti, því að það er þreytandi. Ef að
togið hefur verið kembt þrisvar, eins og gert er ráð fyrir að ofan, þá
eru loparnir orðnir sex. Þeir eru lagðir hver við hliðina á öðrum, þeir
styttri teygðir svo að allir verði jafnlangir. Þá er tekið um annan enda
þeirra með vinstri hendi en teygt úr með hægri. Við þetta falla þeir allir
saman í einn lopa og hann er þumaður upp í hægri lófa eins og þegar lopað
var framan af kömbunum. Meðan þetta er gert er lopanum haldið upp við birtuna
og allir hnökrar teknir burt, sem enn kunna að vera eftir. Ekki má
strjúka lopann með vinstri hendi, heldur halda þjett um hann milli þess
sem hendin er færð til. Lopinn er undinn upp í hönk ef hann er ekki
spunninn þegar. Lopinn verður nál. 1/3 að vigt móti undankembunni: meiri
ef togið er gott og gengið er nærri undankembunni minni ef gagnstætt er
ástatt og aðfarið. Það sem hjer er sagt að eitt skuli gert með hægri
hendi annað með vinstri, má eins vera öfugt ef vill. Við þetta verk
eins og svo mörg önnur væri bezt að vera jafnvígur á báðar hendur.
( Kristján Jónasson, verzlunarm. 12/10
1894.)
Aðrar upplýsingar
Ártal
1800 - 1880
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 3107
Safnnúmer B: 1888-114
Stærð
22 x 14 x 0 cm
Lengd: 22 Breidd: 14 Hæð: 0 cm
Staður
Staður: Narfastaðir, 641-Húsavík, Þingeyjarsveit
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Togkambur
Heimildir
Kristján Jónasarson. "Að kemba
í togkömbum". Árbók Hins íslenzka fornleifafélags 1974. Reykjavík
1974, bls. 135-142.
Upprunastaður
65°40'39.4"N 17°20'55.9"W