Panta mynd Notkunarskilmálar

Altaristafla

1770

Varðveitt hjá

Þjóðminjasafn Íslands

Þóra Kristjánsdóttir 17.4.2007: Úr aðfangabók: Altaristafla úr furu, með vængjum, öll máluð. Miðtaflan er að h. 75,5 - 76, en ofaná hana eru settir listar strikheflaðir, annar framaná efst, l. 103,5 cm., hinn ofan á hann og töfluröndina, l. 107,5, og verður hæðin öll 78,8 cm. Höfuð þetta, sem myndað er með listunum gengur útyfir miðtöfluna, hún er að br. 92,8 cm. Á hana er máluð kvöldmáltíðarmynd: stendur á henni miðri ofantil: DOMINI JESNCHRISTI - SAACÆNA. En neðst undir myndinni stendur: Giørð ANNO xti M.DCC. LXX af His. Er þar vitanlega átt við alla töfluna og víst bæði trjesmíði og málverk, því að H.I.S. er vafalaust Hallgrímur smiður og bíldhöggvari Jónsson, bóndi á Naustum í Eyjafirði, f. 2. des. „1717“ . Hann bjó á Naustum 1738 - 44, Kjarna til 1750, þá á Kasthvammi og síðan að Stóra-Eyrarlandi. Á unga aldri var hann 5 ár í Hólaskóla, 1731 - 36. Hann var talinn mikill hæfileikamaður og margir hlutir hjer í safninu sýna að hann hefir verið ágætur smiður, trjeskurðarmaður og málari. Hann var kvæntur Halldóru Þorláksdóttur frá Ásgeirsbrekku og áttu þau 14 börn. Kunnust þeirra eru Jón málari, sem bjó á Lóni, f. 4. júní 1741: eptir hann til ýmsar altaristöflur og eru 3 í safninu, nr. 4266, 6031 og 6336 1): Gunnar prestur að Ufsum frá 1769 og síðan að Laufási, faðir sjera Gunnars, er þar var síðast prestur, föður Tryggva bankastjóra og þeirra systkyna og Þorlákur, dannebrogsmaður í Skriðu. Eptir að sjera Gunnar varð prestur að Upsum fór Hallgrímur til hans þangað og þau hjón bæði. Hann dó 30 sept. 1785 og var grafinn að Upsum: Halldóra sömuleiðis, dó þar 9 árum síðar. Altaristafla sú, sem til er hjer í safninu, frá Ufsum, nr. 4794, gerð 1771 er mjög lík þessari töflu. Segir í skýrslunni að Hallgrímur bróðir sjera Gunnars Hallgrímssonar hafi málað hana. Hallgrímnur sá ( yngri ) var fæddur 24. okt. 1744. Ekki er kunnugt að hann hafi verið málari og er líklegra að sú tafla sje eins og þessi eptir föður (en ekki bróður) sjera Gunnars. Á kvöldmáltíðarmyndinni í þessari töflu, nr. 8570, er Kristur í miðju og er ferhyrnd gloría um höfuð hans: til hvorrar handar eru 6 postular: Jóhannes er næstur Kristi til hægri handar honum og þá Pjetur, með 2 stóra lykla: hefur henn risið upp í sæti sínu og snýr sjer að Kristi. Er hjer sýnilega gripin sú stund er Kristur segir, að einn af þeim muni svíkja hann. Júdas er framanvið borðið vinstra megin, auðkendur með pyngjunni, en ekki eru fleiri en þessir 3 auðkendir. Allir bera þeir litklæði með ýmsum litum. Grunnurinn er dökkblár. Tjöld eru dregin saman í hornunum efri. Málverkið er innan umgjarðar 77,5 x 51,5. Umgjörðin er 7,5 - 9 að br., strikhefluð innst og er þar mú græn, en vottar fyrir að hún hefur verið bronseruð: að öðru leyti er umgjörðin svört. Hausinn er með svörtum, grænum og rauðum lit. Vængirnir eru festir við með járnlömum og lokað saman með járnloki: þeir eru 45,5 og 46,5 að br., og 67,5 að h. 'A þá eru málaðir guðspjallamennirnir, S.MATTH: og S.MARC: að utan, S. LUCAS og S. JOHANES að innan. Allir eru þeir standandi og eru eindennisverur þeirra hjá þeim, og allir halda á opinni bók: þeir sem eru utaná eru við lespúlt og halda á ritfjöður. Allir í dragsíðum litklæðum, berhöfðaðir, berhentir og berfættir að vanda. Grunnurinn er svartur, en grænskýjótt hvelfing efst. Umgerðir svartar með rauðum strikum innst: 6 - 7,8 cm. að br. Strikaður listi er settur á hægra vænginn fremst og fellur yfir samskeytin er taflan er látin aptur: hann er svartur eptir miðju, en rauð strik beggja vegna. Fyrir utan þessar 2 altaristöflur eru nú í safninu að minnsta kosti þessir 8 útskornir munir eptir Hallgrím Jónsson: Bekkurinn úr Valþjófsstaðarkirkju, nr. 3613, dragkistan nr. 5213, kistlarnir nr. 2605 og 7292, sem allir eru með svipaðri gerð og bekkurinn og dragkistan, og enn fremur kistlarnir nr. 867, 901 og 1859, sem eru með annari gerð og hver öðrum líkir. Loks virðist hið útskorna stykki nr. 6509 vera eptir Hallgrím einnig. 1) Jón var faðir Hallgríms djákna, skálds og rithöfundar.