Til baka í leit
Veistu meira?

Seðlaveski

Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók: Seðlaveski til að bera í vasa, klætt svörtu silki utan og innan, og rauðu hólfin beggja vegna: í silkið er sauma(ð) með marglitum silkiþræði ýmiss konar skraut, rós á framspjöld, trje tvö og minnisvarði að aptan, og umgerðir um: en að innan kaupskip á sjó, skreytt fánum og flöggum, þrímastrað og eru öll segl þanin: er það á fremra spjaldi: en á hinu er hringur með greinum og jarðarberjum, og innan-í honum J:S: - 1804, upphafsstafir Járngerðar systur Bjarna kaupmanns Sigurðssonar: hún saumaði veskið og gaf bróður sínum. - Hún giptist síðar dönskum manni, Koefoed. - St. 19,6 x 12,5 cm. Úr Gersemar og þarfaþing:  (Texti eftir Elsu E. Guðjónsson) „Þó svo að íslenska ullin hafi verið hið algenga útsaumsefni íslenskra kvenna, munu þær sem efni höfðu á slíku alltaf öðrum þræði hafa saumað úr dýrari efnum, hör, silki og málmgarni.  Víða - raunar furðu víða þegar tekið er tillit til dýrleika silkis - er í íslenskum ritheimildum fyrri alda getið um margs konar silkidúka, og þó nokkuð hefur varðveist af munum saumuðum úr silkiefnum eða með silkisaumi allt frá miðöldum.  Engin úttekt liggur fyrir um hve mikið af þessu var unnið hér á landi og hve mikið erlendis, en ljóst er að íslenskar hannyrðakonur fyrri alda hafa furðu oft handleikið silkidúka og silkigarn við vinnu sína.    Dæmi um slíkt, og raunar einsdæmi meðal íslenskra gripa sem varðveittir eru í Þjóðminjasafni Íslands, er útsaumað seðlaveski úr silki merkt ártalinu 1804 og stöfunum I S úr eigu Bjarna dannebrogsmanns Sívertsen (Sigurðssonar), kaupmanns í Hafnarfirði (d. 1833).  Varð hann auðmaður og kunnur að því, ásamt Magnúsi dómstjóra Stephensen, að hafa haft áhrif á Sir Joseph Banks til þess að liðka til um flutninga til Íslands og frá á styrjaldarárunum í upphafi 19. aldar.“ Hér kemur lýsing af veskinu, sú sem er hér að ofan, í texta Matthíasar Þórðarsonar þjóðminjavarðar. „Veskið er mjög vandað, allur útsaumur unnin með fíngerðum listsaumi, og eru bæði hann og val munstra mjög samkvæmt því sem tíðkaðist meðal efnafólks í nágrannalöndum okkar á þessum tíma.  Eru kunn dæmi um svipuð seðlaveski bæði frá Finnlandi og Danmörku.   Samkvæmt innfærslu Matthíasar var álitið að systir Bjarna riddara að nafni Járngerður hefði unnið veskið og merkt það stöfum sínum.  Bjarni átti þó enga systur með þessu nafni, heldur dóttur, Járngerði Júlíu (f. 1788, d. 1824), og mun hún hafa saumað veskið og gefið það föður sínum.  Að því er segir í Sýslumannaæfum giftist hún 1812 manni ættuðum frá Borgundarhólmi, Hans Wölner Koefoed, settum sýslumanni í Kjósarsýslu, og fluttist með honum til Noregs 1814.   Ekki þarf að undra þótt kaupmannsdóttirin í Hafnarfirði hafi viðhaft erlendan sið með því að kenna sig við hina dönsku gerð föðurnafns föður síns er hún merkti seðlaveskið I S, þ.e. Járngerður Sívertsen, því að slík nafnanotkun mun ekki hafa verið óalgeng á þeim tímum meðal Íslendinga úr kaupmanna- og embættismannastétt.    Um þetta leyti hafa seðlaveski áreiðanlega verið svo til óþekkt á Íslandi.  Peningaseðlar sem fyrst munu hafa komið fram erlendis á 17. öld voru teknir upp í Danmörku á fyrri hluta 18. aldar, en það var ekki fyrr en með stjórnartilskipun árið 1778 að ákveðið var að danskir 1 og 5 ríkisdala kúrantseðlar með áprentuðum íslenskum texta á bakhlið skyldu verða fullgildur verðmiðill hér á landi.    Langur tími hefur þó liðið þar til menn fóru almennt að bera hér seðlaveski, og útsaumuð seðlaveski úr silki hafa ætið hlotið að vera fágæt.  En ekki er laust við að telja megi táknrænt fyrir Bjarna riddara að hafa átt slíkan grip, manninn sem fékkst alla ævi við kaupskap, og var auk þess einn fimm manna í stjórnskipaðri nefnd ytra sem gerði tillögur um myntbreytingu fyrir Ísland er tók gildi við ársbyrjun 1814.“ (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 30.8.2010)

Aðrar upplýsingar

Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 10151 Safnnúmer B: 1927-150
Stærð
19.6 x 12.5 cm Lengd: 19.6 Breidd: 12.5 cm
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Seðlaveski
Heimildir
Elsa E. Guðjónsson. „Silkisaumað seðlaveski.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 140-141.