Hringprjónn
900 - 1100
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók:
Hringprjónn forn úr bronsi, 14,9 cm að l., sívalur að neðan, en ferstrendur að ofan, hausinn köntóttur með 12 flötum, 6 mm þykkur, 8 mm langur. Gat er gegnum hausinn endilangan, og leikur þar í hringurinn, sem er þó ekki hringur nema að nafninu til, heldur er líkari einfaldri gjarðarhringju og grípur utan um prjónhausinn, eins og venjuleg hringja um gjarðarenda. Bæði haus og hringur eru alsett upphleyptum smábólum, fínlegt og gott verk. Gripur þessi er frá söguöld og á sér marga líka hér á safninu, en þó engan alveg eins. - Fannst fyrir mörgum árum af gefanda í moldarbarði á Hlöðum í Glæsibæjarhreppi, Eyjafirði.
Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Vilhjálm Örn Vilhjálmsson)
„Hringprjónar voru notaðir til að taka saman skikkjur eða önnur klæði á brjósti eða við öxl. Hringprjónar og aðrir prjónar úr beini og málmum eru vafalaust það sama og dálkar þeir sem nefndir eru í fornum ritum. Tvær klæðisprjónatískur virðast hafa verið algengar á Íslandi á söguöld. Annars vegar írsk- og skosk-norræn tíska, svokallaðir Hiberno-norrænir prjónar með írskum eða skoskum stíláhrifum og hins vegar einfaldari gerð, sem ættuð er frá Skandinavíu. Prjónninn frá Hlöðum telst til hinna írsk-skoskættuðu prjóna.
Löngu áður en norrænir menn komu til Skotlands og Írlands höfðu keltneskir íbúar þar haft miklar mætur á klæðisprjónum og finnast þeir í miklum mæli á Írlandi. Er hægt að tala um keltneska tísku í því sambandi. Norrænir menn heilluðust af mörgu í list fólks í vestur- og norðurhluta Bretlandseyja er þeir hertóku þar landsvæði og settust að á 9. öld. Hin keltneska og péttneska prjónatíska var vinsæl meðal norræna manna og barst hún með þeim til Færeyja, Íslands og jafnvel allt vestur til Ameríku. Á Írlandi virðist prjónatíska þessi hafa þróast allt fram á 13.öld þegar hringnælur sunnan úr Evrópu fóru að ryðja sér til rúms.
Prjónar eins og sá frá Hlöðum, sem hafa lítinn hring, eru á fagmálinu kallaðir prjónar með nýrlaga haus. Hinn litli hringur gefur ábendingu um aldur og telst sýna þróun í þá átt að prjónar með marghliða haus hafa smátt og smátt orðið að skrautprjónum, sem stungið var á klæði þar sem hringurinn hafði engan tilgang lengur. Á Írlandi finnast prjónar eins og sá frá Hlöðum í mannvistarlögum frá 11. og 12. öld. Er þá líklega nokkuð víst að prjónninn sé ekki kominn úr heiðinni gröf.
Oft hefur því verið haldið fram af áhugamönnum um keltneskan uppruna Íslendinga að margir írskir, jafnvel það sem kallaðir eru „keltneskir“ gripir hafi fundist í heiðnum kumlum á Íslandi. Aðeins einn hringprjónn af Hiberno-norrænni gerð hefur fundist í íslensku kumli. Einnig hafa norrænir hringprjónar verið túlkaðir sem írskir ritstílar, sem notaðir voru til að skrifa á vaxtöflur, og reynt hefur verið að eigna þá einhverjum nafngreindum persónum í Íslandssögunni, sem hugsanlega áttu ættir að rekja til Bretlandseyja. Slíkar tengingar eru óþarfa vangaveltur og sýna þessir hlutir og margir aðrir miklu frekar góð verslunartengsl Íslendinga við Bretlandseyja á söguöld og fyrri hluta miðalda.“
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 2.9.2010)
Aðrar upplýsingar
Gefandi: Valtýr Stefánsson
Ártal
900 - 1100
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 13098
Safnnúmer B: 1943-2
Stærð
15.6 x 0 cm
Lengd: 15.6 cm
Staður
Staður: Hlaðir, 601-Akureyri, Hörgársveit
Sýningartexti
Hringprjónn úr bronsi, á hausnum tólf fletir, gat er í gegn um hausinn og þar í hringur, líkur gjarðarhringju að lögun. Bæði haus og prjónn með upphleyptum smábólum til skrauts. Fundinn í moldarbarði hjá Hlöðum í Hörgárdal. Frá 10. öld.
13098
Hringprjónn úr bronsi, á hausnum tólf fletir, gat er í gegn um hausinn og þar í hringur, líkur gjarðarhringju að lögun. Bæði haus og prjónn með upphleyptum smábólum til skrauts. Fundinn einn sér norðanlands, frá 10. öld.
13098
Spjaldtexti:
Hringprjónar úr bronsi og aðrir úr beini nefndust forðum feldardálkarog finnast bæði í kumlum karla og kvenna. Þeir héldu klæðum fólks saman því að hnappar voru einungis notaðir til skrauts á þessum tíma. Sumir eru með keltnesku skrautverki sem bendir til þess að þeir séu ættaðir frá Bretlandseyjum.
Bronze ringed pins and others made of bone are found in both male and female graves; these were used as fasteners for clothes, as buttons had not been introduced
for this purpose at this time, but merely as ornaments. Some have Celtic ornamentation, which indicates that they originate from the British Isles.
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Fundaskrá
Undirskrá: Fundaskrá_Lausafundir
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Hringprjónn
Heimildir
Kristinn Magnússon: ,,Lækningaminjar. Lækningar fré elstu tímum til 19. aldar.“ Hlutavelta tímans. Menningararfur á Þjóðminjasafni. Rvk. 2004. Bls. 86-95, hringprjónar 89-90.
Kristín Huld Sigurðardóttir: ,,Haugfé. Gripir úr heiðnum gröfum.“ Hlutavelta tímans. Menningararfur á Þjóðminjasafni. Rvk. 2004. Bls. 64-75, hringprjónar 67-9.
Kristján Eldjárn: Kuml og haugfé. Rvk. 2000. Bls. 319-21, 375-9.
Thomas Fanning: ,,Some Bronze Ringed Pins from The Irish Midlands.“ Journal of the Old Athlone Society, Vol. 1, No. 4, 1974-75, bls. 211-217.
Thomas Fanning: Viking Age Ringed Pins from Dublin. Medieval Dublin Excavations 1962-81 Ser. B, vol. 4. Dublin 1994.
Jón Steffensen: ,,Um ritstíla og kumlin að Kroppi í Hrafnagilshreppi í Eyjafirði.“Árbók hins Íslenzka fornleifafélags 1988, bls. 189-197.
Viking Antiquities in Great Britain and Ireland II. Haakon Shetelig (ritstj.). Oslo 1940. Bls. 198-9.
Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson: ,,Hringprjónn úr bronsi.“ Gersemar og þarfaþing. Rvk. 1994. Bls. 172-173.
Upprunastaður
65°46'24.2"N 18°12'34.0"W