Flókahattur

Varðveitt hjá

Fjórir sneplar af ákaflega stórum og þykkum flókahatti, svörtum og mjög loðnum öðru megin. Hattur þessi var, eptir skýrslu gefandans, stór, að hverjum meðalmanni mundi hann hafa náð í herðar niður að aptan, ef sjá mætti undan barðinu að framan: kollurinn var rifinn eða skorinn af, en izt mátti þó sjá lögun hattsins alls. Gefandinn geymdi hattinn í skemmu sinni ólæstri og miklu síðar, er hann ætlaði til hans að taka, var eigi annað eptir af honum en sneplar þessir: hyggur gefandinn, að strákar nokkrir hafi reynt krapta sína á að rífa hann í sundur og kastað svo sneplunum á burt. Hatturinn fannst nær 2 álnir í jörðu. Gripirnir nr. 4187-94 fundust vorið 1894 í Hvammi í Hvammssveit og skal hér setja skýrslur gefandans um fundinn, dags. 7. febr, og 3. okt. 1895. Hér fundust ýms mannvirki í jörðu, en fæst af því var nokkurs virði fyrir safnið. Þar sem grafið var fyrir kjallara hússins, sem ég bygði í sumar, er mér sagt að bærinn hafi áður staðið, en hafi brunnið og síðan verið fluttur þangað, sem nú er hann, í tíð séra Einars Þórðarsonar (1754-1800). Þetta lítur út fyrir að vera satt, því að hér um bil 1 alin undir grassverði fannst brunarúst mikil með miklu af hálfbrunnum fjölum og bjálkum. Undir þessari brunarúst var aptur moldarlag allþykt, en þar fyrir meðan fundust aptur leifar af einhverri byggingu: var þar mikið af viðarrusli eða viðarleifum, beinum, og ógrynni af sortulyngi. Þar fannst „steinbrýni UF afarstórt, en í augls frábrugðin þeim, er nú tíðkast: þar fundust og „2 koparhringjur“ einkennilegar og annað „brýni“ (eða venjulegur steinn) með rúnaletri óljósu og illa gröfnu, á einni hliðinni, en brotið var af enda þess steins. Fyrir neðan þessar rústir kon þykt lag af eldhússösku með alls konar ómerkilegu rusli í. Þar var steinn á stærð við lítinn, fiskastein, með djúpri holu í, en holan var full af tré og járni, fúnu og ryðguðu. Gamlir menn segja, að það muni vera steðjasteinn og segjast hafa vitað steðja þannig klappaða ofan í steina. Fyrir neðan þetta öskulag, hér um bil 3 álnir í jörðu niðri, fannst lokræsi mikið og haglega gjört, hlaðið úr steini, með þykkum hellum undir og ofan á, en sumstaðar var gjört yfir ræsið með staurum: sumir drumbarnir voru sviðnir og voru þeir furðanlega lítið fúnir. Þar var einn „ bjálki“ digur, ferstrendur, strikaður á öllum röndum, eins og hann hefði verið súla í einhverju vönduðu húsi: annar endinn var lítt fúinn, en hin var alveg fúnaður af. Hvergi var ræsi þetta sigið saman eða fylt af mold og sýnir það, hve haglega það hefir verið gjört upphaflega. Ræsið var í laginu eins og stafurinn té (þannig T ), hér um bil 1½ fet að þvermáli og dýpt: það var fult af vatni en óvíða hafði nokkur mold komizt inn í það. Líklegast þykir mér, að þetta ræsi hafi verið undir húsgólfi og hafi aðalræsið legið undir miðju gólfi, en þverræsið með gaflinum: þverræsið var hér um bil 6 álnir á lengd, en aðalræsið veit eg ekki hve langt hefir verið, því að ekki var hægt að grafa fyrir neðri enda þess. Yfir ræsinu var hellulagt gólf, víðast hvar mjög aflagað, en þó vel þekkjanlegt á stöku stað. Enn er ótalinn einn hlutur, sem fannst í moldinni, sem upp kom úr kjallaranum og hefir verið á að gizka 2 álnir í jörðu: það var „flókahattur“ furðumikill og forneskjulegur. Samkvæmt lýsing þessari á fundinum er eigi óisennilegt, að þarna hafi verið bæjarhúsin til forna og líklega hefir þar einhvern tíma verið smiðja, á það bendir bæði járnaaruslið og steðjaþróin: en grafa hefði þurft miklu meira, en gert hefir verið, til þess að þar hefði mátt sjá greinilega húsaskipan og aldur húsanna, sem reist hafa verið hvert á annara rústum: líklega eru þó gripir þeir, sem þarna fundust, varla yngri en frá 16. öld, en sumir þeirra geta verið miklu eldri.

Aðrar upplýsingar

Gefandi: Kjartan Júlíus Helgason

Safnnúmer

Safnnúmer A: 4194 Safnnúmer B: 1895-127

Staður

Staður: Hvammur í Dölum, 371-Búðardal, Dalabyggð

Aðfangategund

Munir

Undirskrár

Undirskrá: Munasafn

Efnisorð / Heiti

Efnisorð: Flókahattur

Upprunastaður

65°13'5.0"N 21°49'47.0"W