Svipa
1900 - 1914
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Svipa, fremur stór, úr dökkum bambus,
og með hólkum og húfu (húni / hnappi) úr silfri (eða nýsilfri). Efsti hólkurinn
er 10,1 cm langur og þvermál húfunnar er 3,7 cm. Miðhólkurinn er 5,2 cm
langur. Naglinn sem hefur haldið honum föstum er nú glataður og skaftið
hefur rýrnað eitthvað með tímanum svo miðhólkurinn er nú laus á skaftinu.
Neðsti hólkurinn er 12,6 cm langur með lykkjunni á endanum fyrir ólina.
Lykkjan er hringlaga. Ólina vantar. Svipan er smíðuð af íslenskum bónda
einhvern tíma á árunum kringum 1910.
Gripirnir nr. Þjms. 2009-1 eru
allir úr eigu Rudolph Craner (f. 1881, d. 1959) sem var hér við landmælingar
á árunum 1908-1914 á vegum danska herforingjaráðsins. Craner hafði safnað
vopnunum, aðallega á Jótlandi og ef til vill í Þýskalandi. Íslensku gripina
hafði hann fengið hjá bónda einum hér á landi sem var fylgdarmaður hans
á mælingaferðum. Bóndinn hafði smíðað þá sjálfur. Gefandi gripanna er Katla
Magnúsdóttir (f. 1924) en eiginmaður Kötlu, Matthías Ingibergsson apótekari
(f. 1918, d. 2000), hafði keypt safnið af Craner. Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir
og Lilja Árnadóttir, starfsmenn munasafns Þjóðminjasafnsins, sóttu gripina
á heimili Kötlu að Kristnibraut 6 í Reykjavík, en það var dóttir hennar,
Guðrún Edda (f. 1952), sem afhenti þá fyrir hönd móður sinnar. Þá héngu
þeir á vegg í stofunni, á spjaldi sem klætt var dökkbláu flaueli. Ákveðið
var að taka einungis gripina en skilja spjaldið eftir.
Katla Magnúsdóttir hafði fyrst
samband við Þjóðminjasafnið árið 2005 og vildi gefa gripina frá Craner
til safnsins eftir sinn dag. Árið 2009 hafði Guðrún dóttir hennar aftur
samband við safnið og vildi að gripirnir færu þá þegar í Þjóðminjasafnið,
enda var móðir hennar þá að flytja.
Þór Magnússon, fyrrum þjóðminjavörður,
fór til Kötlu árið 2005 og skoðaði gripina. Hann ritaði síðar minnisblað
þar sem m.a. kemur fram: (tölvupóstur hans í held sinni er varðveittur
með fylgiskjölum aðfangabókar, ásamt ljósmynd sem hann tók af gripunum
eins og þeir héngu á vegg á heimili Kötlu).
Ég fór 4. júlí og heimsótti Kötlu.
Craner er okkur að góðu kunnur því að safnið fékk einu sinni myndasafn
hans. Það mynduðust vinatengsl við fjölskyldu Kötlu, eitthvað út af húsaleigumálum
í Kaupmannahöfn. Craner hafði safnað ýmsum vopnum, aðallega á Jótlandi
og ef til vill í Þýskalandi. Maður Kötlu keypti þetta vopnasafn og var
það að ósk Gondu Craner, minnir mig. Þau Craner-hjón höfðu lagt mikla vinnu
í að pússa þessa gripi og laga, og lítur þetta mjög fallega út og eru gripirnir
nánast óskemmdir, sverðin glansandi fín og hvergi að sjá að marki, að ryðblettir
hafi verið. Þarna eru einnig nokkrir íslenzkir hlutir, sem Craner hafði
fengið hjá bónda einum á íslandi, en ekki vissi Katla hver hann var.
Ég held að safnið ætti tvímælalaust
að þiggja safnið með þökkum. Þetta er að sönnu fæst beint tengt Íslandi,
en þó hafa danskir soldátar, sem voru oft hér á 19. öld, borið svona vopn,
og þetta gæti komið sér vel að eiga til að hafa á sérsýningum, þótt það
yrði ekki stöðugt til sýnis. Vafalaust hafa dönsku hermennirnir, sem stóðu
vörð er þjóðfundurinn var haldinn 1851 og tilbúnir að skjóta þá fundarmenn
sem Trampe gæfi skipun um, haft svona búnað, byssur og korða. Ég set mynd
af gripunum, en þetta er fest upp á vegg, á eins konar tau, svipað og það
var heima hjá Craner-hjónum.
Gripirnir eru eftirfarandi:
4 herrifflar
6 byssustingir
kúlutöng
púðurhorn
7 skammbyssur
8 korðar
skrautsverð
lúður
lítil taska
2 rýtingar
lappneskur veiðihnífur
lóð
2 lýsislampar (annar örlítill,
eins konar minjagripur)
beislisstangir
svipa
skilti
ístöð
lítil öxi
2 smáhlutir (óþekktir)
skilti, um gripina og eigendur
Aðrar upplýsingar
Ártal
1900 - 1914
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2009-1-40
Stærð
44.5 x 0 cm
Lengd: 44.5 cm
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Svipa