Til baka í leit
Veistu meira?

Möttull

1850 - 1900
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Úr aðfangabók: Möttull úr svörtu klæði, fóðraður með stórköflóttum baðmullarvefnaði; útsaumaður innanvið jaðrana með 5½ cm. br. blóms[t]ursaums-streng með sömu litum og líkri gerð og á samfellunni nr. 7233, sem þessi möttull hefur fylgt.  - Br. í miðju (l. baksaums) 1 m., l. framjaðars 240 cm.  Tyglar svartir, með skúfum á endum, festir við í miðju, þar sem möttullinn legst að hálsi til þess að festa honum með; l. 170 cm., og skúfarnir 8,5 cm. að auki.  - Möttull þessi og samfellan nr. 7233 eru saumuð eptir uppdrætti eptir Sigurð málara Guðmundsson af Ingibjörgu og Sigurlaugu Gunnarsdætrum í Ási í Hegranesi.  Treyjan nr. 7232 er og baldýruð af þeim og slörið nr. 7231 er einnig ídregið af þeim.  Líklega alt gert eptir fyrirsögn Sigurðar málara.  - Með þessum skautbúningi fylgdu næstu nr., tvö koffur. Út Gersemar og þarfaþing:  (Texti eftir Elsu E. Guðjónsson) „Skautbúningur er mesti viðhafnarbúningur íslenskra kvenna.  Hann dregur nafn af höfuðbúnaðinum sem við hann er borinn, skautinu, skautafaldinum, sem þó oftast er nefndur faldur.      Upphaf skautbúningsins má rekja til ársins 1857 þegar út kom löng gagnrýnin ritgerð um íslenska kvenbúninga eftir Sigurð Guðmundsson málara (1833-1874).  Setti hann þar fram tillögur um breytingar á eldra hátíðabúningi kvenna, faldbúningnum eins og hann var venjulega nefndur.  Féllu breytingartillögur þessar í góðan jarðveg; lét Sigurður enda ekki sitja við orðin tóm heldur hjálpaði konum um myndir, snið og munstur og sagði fyrir um hvernig búningurinn ætti að vera í öllum smáatriðum.  Var fyrsti skautbúningurinn borinn sem brúðarbúningur í Reykjavík þegar árið 1859.   Rúmu hálfu ári síðar, 19. júní 1860, kom norðlensk kona, Sigurlaug Gunnarsdóttir, eiginkona Ólafs Sigurðssonar í Ási í Hegranesi, frænda Sigurðar, fyrst kvenna í Skagafirði fram í þessum nýja, breytta búningi.  Lýsir Ólafur þessum atburði í bréfi til Sigurðar tveimur dögum síðar.  Átti hann sér stað í brúðkaupi séra Davíðs Guðmundssonar, og virðist brúðguminn hafa fært Sigurlaugu tilbúinn fald að sunnan frá Sigurði.  En búninginn, þ.e. treyjuna og samfelluna, hafði hún unnið um veturinn að mestu eftir fyrirsögnum og uppdráttum Sigurðar í bréfum til Ólafs.  Eru bréf Ólafs flest í eigu Þjóðminjasafns Íslands, en uppdrættir og bréf Sigurðar glötuð nema teikning af stúlku í nýja búningnum - aðeins að hluta að vísu - sem Sigurður hafði sent Ólafi að hann mætti gera sér grein fyrir útliti hans.  Eitt þeirra munstra sem Sigurður kenndi við Býsans er neðan  á samfellunni, saumað með blómstursaumi með mislitu ullargarni, og einnig hefur varðveist í safninu útsaumuð klæðispjatla sem Sigurlaug sendi Sigurði með einu bréfi Ólafs, sem sýnishorn af saumnum (Þjms. 1990).  Einfaldur, ónafngreindur laufaviður er á ólögðum treyjubörmum, baldýraður með hvítum vírþræði.  Bæði treyja og samfella eru úr svörtu klæði.   Þessi búningur Sigurlaugar sem kom til Þjóðminjasafnsins 1916 úr dánarbúi Ingibjargar Guðmundsdóttur (f 1867, g. 1916), konu Bjarna prests í Steinnesi, Pálssonar, er sá elsti með lagi Sigurðar sem enn er til svo vitað sé.  Ingibjörg hafði alist upp í Ási, og er því nærtækt að ætla að Sigurlaug hafi gefið henni búninginn, t.d. fyrir brúðarbúning.  Sigurlaug saumaði síðan fleiri búninga; einn þeirra 1864-1865, með tveimur blómabekkjum Sigurðar, baldýruðu hrútaberjalyngi á treyjubörmum og skatteraðri melasól á samfellu, hefur varðveist hjá fkomendum hennar.   Sigurður hannaði einnig ermalausa yfirhöfn, möttul, við búninginn og útsaumsmunstur á hann.  Saumaði Sigurlaug möttla með báðum fyrrnefndum búningum, þann fyrr á árunum 1861-1862.  Hann er úr svörtu klæði og blómstursaumur eftir býsönskum uppdrætti Sigurðar er meðfram brúnum hans í sömu litbrigðum og á samfellunni   Skautbúningnum fylgdu ennfremur skaut (faldhúfa), faldbæja og tvö koffur, en ekki belti.  Beltið með búningnum hér, vandað gyllt sprotabelti með kornsettu víravirki (Þjms. 1962:38), var einnig upprunalega í eigu skagfirskrar konu og er að líkindum ekki mikið yngra en búningur Sigurlaugar“ Munir nr.7232 og 7233, treyja og samfella , eiga við möttulinn nr. 7234. (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 25.8.2010)

Aðrar upplýsingar

Ártal
1850 - 1900
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer A: 7234 Safnnúmer B: 1916-173
Stærð
240 x 0 cm Lengd: 240 cm
Staður
Staður: Steinnes, 541-Blönduósi, Húnabyggð
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Möttull
Heimildir
Elsa E. Guðjónsson. „Sigurður málari og íslenzki kvenbúningurinn.“ 19. júní. Reykjavík 1958, bls. 13-18. Elsa E. Guðjónsson: Íslenzkir þjóðbúningar kvenna frá 16. öld til vorra daga. Reykjavík 1969, bls. 34-62. Elsa E. Guðjónsson. Íslenskur útsaumur. Reykjavík 1985. Elsa E. Guðjónsson. „Til gagns og fegurðar. Sitthvað um störf Sigurðar málara Guðmundssonar.“ Hugur og hönd. Rit Heimilisiðnaðarfélags Íslands 1988, bls. 26-31. Elsa E. Guðjónsson. "Skautbúningur Sigurlaugar í Ási." Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 118-119. „Fyrsti kvenbúningurinn eftir teikningu Sigurðar málara.“ Tíminn. Sunnudagsblað. 30. júní 1973, 12:23:236 og forsíðumynd. „Fyrsti skautbúningurinn saumaður eftir teikningu Sigurðar málara.“ Morgunblaðið, 6. ágúst 1982, bls. 48. Guðmundur Ólafsson. „Sigurlaug Gunnarsdóttir í Ási í Hegranesi.“ Hlín, 12, 1928, bls. 90-96. Guðrún Gísladóttir. Um íslenzkan faldbúning með myndum eptir Sigurð málara Guðmundsson. Kaupmannahöfn 1878. „Hundrað ára kvenfélag í Skagafirði.“ Morgunblaðið, 26. júlí 1969, bls. 5. „Leiðrétting.“ Morgunblaðið, 11. ágúst 1982, bls. 7. Sigurður Guðmundsson. „Um kvennbúnínga á Íslandi að fornu og nýju.“ Ný félagsrit 17, 1857, bls. 1-53. Sigurður Guðmundsson. „Skáldskaprinn og kvennbúníngrinn íslenzki.“ Þjóðólfr, 13, 14. nóvember 1860, bls. 9-10.

Upprunastaður

65°31'9.1"N 20°22'42.1"W