Til baka í leit
Veistu meira?

Spónn

1750 - 1850
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Hornspónn úr nautshorni og hvalskíði. Þjóðminjasafn Íslands tók við nokkrum gripum  úr eigu Briem ættarinnar til varðveislu í safneign sína árið 2024. Gripirnir voru allir um tíma í eigu föður gefanda, Gunnlaugs E. Briem (f. 1922, d. 2014). Með sumum gripunum fylgdi ítlarleg lýsing og saga þeirra sem Gunnlaugur hafði skráð. Á það við um spóninn (sjá hér að neðan).  Allir munirnir í gjöfinni eru skráðir undir númerinu Þjms. 2024-1.   Lýsing Gunnlaugs Briem:   Spónn frá Svaðastöðum í Skagafirði. Spónninn er úr nautshorni og hvalaskíðum og er í 24 hlutum. Blað spónsins og fremri hluti skafts er í heilu lagi og gengur skrúfgangur frá því upp í efri hlutann, en annar skrúfgangur er í efsta hluta skaftsins. Spónninn er 18.5 cm á lengd og mesta breidd á blaði 5.2 cm. Á fremri hluta skaftsins eru skorin út tvö hjörtu tengd saman með 4 blaða blómi, sem umgjörð er um. Í hjörtunum má að því er virðist greina mannsandlit með augum, nefi, munni og skeggi, en upp af hjörtunum miðjum eru rákir, sem gætu átt að tákna eld. Er vart um annað að ræða, en þetta sé tákn kærleikans. Efst á brún blaðsins við skaftið er fínlegur útskurður til skrauts. Útskurðurinn á spæninum er mjög vel gerður og má segja, að hann sé völundarsmíð. Smábeygja er á skaftinu og sprunga um 1 cm löng hægra megin á miðju blaði, en annars er spónninn í mjög góðu standi. Spónninn er frá Svaðastöðum í Skagafirði og var í eigu Unu Jóhannesdóttur, ömmu minnar (1853-1928). Kom hún með hann, þegar hún fluttist frá Hofstöðum til foreldra minna á Sauðárkróki árið 1924, eftir lát manns síns Björns Péturssonar bónda þar árið 1922. Erfði móðir mín Kristín Briem, spóninn eftir lát Unu 1928. Var spónninn í eigu hennar til 1943, er hún gaf mér hann í tilefni af stúdentsprófi. Sagði hún, að 12 slíkir spænir hefðu verið til á Svaðastöðum, en hvað um hina hefur orðið er ekki vitað. Faðir Unu hét Jóhannes Þorkelsson. Hann var sonur Þorkels Jónssonar, er bjó á Svaðastöðum um langan aldur á 19. öld. Faðir Þorkels var Jón Björnsson, er bjó á Svaðastöðum frá 1785-1816 og keypti jörðina af  Hólastól rétt eftir aldamótin 1800. Enginn efi er á því, að spónninn hefur verið í eigu ábúenda á Svaðastöðum og Una erft hann eftir föður sinn eða föðursystkini. Ekkert liggur fyrir um það, hver hafi smíðað spónninn og skorið hann út eða hvaðan hann er kominn í Svaðastaði. Ljóst er, að æfður myndskeri hefur verið þar að verki. Þegar skygnst er um í austan verðum Skagafirði á síðari hluta 17.  aldar og 18. öld eftir slíkum mynskera kemur helst í hug Jón Hallgrímsson, málari á Lóni í Viðvíkursveit (1739-1808), er var samtíðarmaður Jóns Björnssonar á Svaðastöðum. Páll Eggert Ólason segir í Íslenzkum æviskrám, að Jón hafi auk málaralistar, sem hann lærði erlendis, lært tréskurð og verið mikill hagleiksmaður á því sviði. Myndefnið á spæninum bendir til Jóns, sérstaklega samtengdu hjörtun, sem má stundum sjá í verkum hans.    

Aðrar upplýsingar

Ártal
1750 - 1850
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2024-1-4
Stærð
18.5 x 5.2 cm Lengd: 18.5 Breidd: 5.2 cm
Staður
Staður: Svaðastaðir, 551-Sauðárkróki, Skagafjörður
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Spónn
Heimildir
Heimildir sem Gunnlaugur Briem vísar í:   Páll Eggert Ólason: Íslenzkar æviskrár. Reykjavík 1948-1952. Jarða-og búendatal í Skagafjarðarsýslu 1781-1956. Brynleifur Tobíasson: Hver er maðurinn? Reykjavík 1944.

Upprunastaður

65°40'29.3"N 19°21'9.0"W