Til baka í leit
Veistu meira?

Kistill, + hlutv.

1750 - 1850
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Kistill úr furu, útskorinn. Stærð: 28,5 x 19,5 x 17,5 cm. Kistillinn er haganlega útskorinn og festur saman með trétöppum. Þjóðminjasafn Íslands tók við nokkrum gripum úr eigu Briem ættarinnar til varðveislu í safneign sína árið 2024 og þar á meðal þennan kistil. Gripirnir voru allir um tíma í eigu föður gefanda, Gunnlaugus E. Briem (f. 1922, d. 2014). Með sumum gripunum fylgdi nákvæm lýsing og saga sem Gunnlaugur hafði skráð. Með kistlinum fylgidi ítarleg lýsing auk þess sem Gunnlaugur gerði grein fyrir því sem vitað var um sögu kistilsins (sjá hér að neðan). Allir munirnir í gjöfinni eru skráðir undir númerinu Þjms. 2024-1.   Á lokið innanvert er skrifað með penna:   Frá Hofstöðum Skagafirði Kom til Sauðár- króks 1924 Úr eigu Björns Péturssonar og Unu Jóhannesdóttur   Þar fyrir neðan er skifað með blýanti smá texti sem erfitt er að lesa.   Í Ljósmyndasafni Íslands er varðveitt ljósmynd af Unu Jóhannesdóttur númer:  Mms-7045.   Lýsing Gunnlaugs E. Briem:   Kistillinn er úr furu, festur saman með trétöppum. Hjarir og skrá eru úr járni. För eru eftir naglagöt að því er virðist eftir lamir er áður voru á honum og eins hefur verið tekið úr honum að innan verðu fyrir stærri skrá. Skráin á kistlinum er nothæf og lykilrauf er á honum að framan verðu. Lengd er 28,5 cm, breidd 19,5 cm og hæð 17,5 cm. Á hliðum loksins á kistlinum eru listar, sem mjókka upp á við til endanna. Sprungur eru í kistlinum á nokkrum stöðum, en að öðru leyti er hann heill og í góðu standi. Hann var málaður með svörtu lakki í kringum 1930, en þegar lakkinu er flett af, koma í ljós leifar af grænni málningu. Útskurður er á loki kistilsins, framhlið og afturhlið og göflum, frekar djúpur. Á loki eru stafirnir JBS sitt hvoru megin, tengdir saman og umvafðir slönguteinungum og þríhyrningslaga skraut í hornum. Á framhlið er jurtaskrautverk með blómi, sem er að springa út og bylgjuteinungar. Á afturhlið eru tvö hjörtu, sem ganga hvort inn í annað og eru bæði með tveim blómum í breiðari enda. Á báðum göflum eru tveir hringir með 1.5 cm millibili. Í þeim eru 4 blöð, sem ganga í gegnum hringana. Ártal er ekki á kistlinum. Útskurðurinn er haglega gerður og af hugkvæmni. Það, sem vitað eru um kistilinn er það, að Una Jóhannesdóttir, amma mín (1853-1928), kom með hann til Sauðárkróks árið 1924, þá orðin ekkja. Hafði Björn Pétursson maður hennar (f.1834), sem var bóndi á Hofstöðum, látist 1922 og hún verið áfram á Hofstöðum hjá Jóhannesi syni sínum, uns hún flutti.  Þegar kistillinn kom til Sauðárkróks var málningin  á honum farin að láta mikið á sjá og mikið af henni dottið af. Una lést árið 1928 og varð kistillinn þá eign foreldra minna Kristínar og Kristins Briem. Var kistillinn eftir það málaður með svörtu lakki svo sem áður greinir. Hann var notaður til að geyma kort í og hafður í betri stofu hjá foreldrum mínum á Sauðárkróki. Ártal er ekki á kistlinum og ekkert ákveðið liggur fyrir um það, hver hafi skorið hann út eða hverjir hafi verið eigendur hans á undan Unu.  Föður-ætt hennar hafði búið á Svaðastöðum mann fram af manni frá árinu 1760. Var þar auður í garði og margir góðir og gamlir gripir til á heimilinu. Má láta sér detta í hug, að kistillinn sé kominn þaðan svo sem kistill Páls Briem með ártalinu 1771, sem Jón Hallgrímsson málaði. Vissa er um, að úskorinn spónn [spónninn númer Þjms. 2024-1-4 sem gefinn var til Þjóðminjasafnsins á sama tíma og kistillinn], sem er í minni eigu, er kominn þaðan. Útskurðurinn á kistlinum ber það með sér, að þar hefur æfður myndskeri verið að verki. Kistillinn hefur varðveist að víst má telja í austan verðum Skagafirði, nánar tiltekið í Viðvíkursveit og eru því líkur á, að myndskerinn hafi búið á þeim slóðum. Þegar farið er að reyna að grafast fyrir, hver myndskerinn hafi verið koma tvö nöfn upp í hugann, þ.e. Hjálmar Jónsson, skáld í Bólu (1796-1875) og Jón Hallgrímsson, málari á Lóni í Viðvíkursveit (1739-1808). Hjálmar var þekktur tréskurðarmaður og gæti verið um hann að ræða. Samanburður á úrskurðinum á kistlinum og útskurði Hjálmars leiðir þó í ljós, að litlar sem engar líkur eru á, að svo hafi verið. Ber þar margt til svo sem myndefni, stafagerð xxxx o.fl., án þess að nánar verði farið út í það. Jón Hallgrímsson bjó í Skagafirði mikinn hluta af ævi sinni, fyrst í Brimnesi, síðan á Lóni og loks á Hornbrekku á Höfðaströnd. Páll Eggert Ólason segir í Íslenzkum æviskrám, að hann muni hafa numið málaralist erlendis og sé jafnan nefndur málari. Muni hann og hafa lært tréskurð, enda mikill hagleiksmaður í þeirri grein. Útskurð eftir Jón hefi ég ekki fundið, en hinsvegar eru til mörg verk, sem hann smíðaði og málaði svo sem altaristöflur, predikunarstólar, kistlar o.fl. Við athugun á jurtaskrautinu á kistlinum virðist því svipa um sumt til verka Jóns svo sem á kistlunum frá 1771, 1775 og 1781 og annars staðar er getið um. Þá vekja athygli samtengdu hjörtun á bakhlið kistilsins, en slíkt myndefni kemur fyrir í verkum Jóns. Þá getur græni liturinn undir svarta litnum á kistlinum og bent til Jóns, en hann notaði áþekkan grænan lit oft í verkum sínum. Lokst eru stafirnir JBS á loki kistilsins. Yfir J er sveigur, sem gengur upp og aftur á við, en Jón málaði stundum J með þessum hætti svo sem sjá má á nokkrum altaristöflum hans og fleiri verkum. Stafurinn S á kistlinum er og svipaður og á sumum verkum Jóns, ef annað s fór á undan svo sem í föðurnafni manna. Stafirnir JBS eru óefað stafir í nafni eiganda hans í upphafi. Beinist þá athyglin að tveimur bændum í Viðvíkursveit, sem uppi voru á sama tíma og Jón og báðir hétu Jón Björnsson. Var annar þeirra Jón Björnsson, bóndi og snikkari á Lóni (d. 1819), sem kvæntur var Sigurlaugu dóttur Jóns málara, en hinn Jón Björnsson, bóndi á Svaðastöðum, (d. um 1816). Jón Hallgrímsson og Jón Björnsson bjuggu saman á Lóni á árunum 1795-1800, en Jón málari bjó eftir það á Hornbrekku á Höfðaströnd til dauðadags. Sonur Jóns Björnssonar og Sigurlaugar var Pétur, er bjó á Hofstöðum frá 1849 og eftir hann synir hans Björn og Sigurður. Árið 1880 kvæntist Björn Unu Jóhannesdóttur og var hún síðari kona hans. Má láta sér detta í hug, að Björn hafi erft kistilinn eftir Pétur föður sinn og hann kominn þaðan í eigu Unu. Hitt má þó telja eins líklegt af því, sem að framan greinir, að kistillinn sé kominn frá ættfólki Unu á Svaðastöðum. Hafi Jón Hallgrímsson þá gert hann fyrir Jón Björnsson, sem var bóndi þar frá því um 1785 til um 1816. Kistillinn hafi síðan gengið til Þorkels sonar hans, er bjó á Svaðastöðum frá 1819-1881 og frá honum til einhverra barna hans, en Una erft hann annaðhvort eftir föður sinn eða föður-systkini. Kistillinn komst í eigu mína í ágúst 1970 eftr lát Kristins föður míns.   Gunnlaugur Briem.   Í safneign Þjóðminjasafns Íslands eru varðveittir nokkrir kistlar eftr Jón Hallgrímsson og þar á meðal einn með ártalinu 1781 (Þjms. 11713) og getur mögulega verið kistillinn sem Gunnlaugur minnist á í lýsingu sinni. Númerin á hinum kistlunum eru: Þjms. 2022-19, Þjms. 1973-106,  Þjms. 6335. Þeir kistlar sem varðveittir eru í safneign Þjóðminjasafns Íslands og vitað er að eru eftir Jón Hallgrímsson eru talsvert ólíkir þessum kistli og því ekki víst að hann sé eftir Jón Hallgrímsson.  

Aðrar upplýsingar

Ártal
1750 - 1850
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2024-1-1
Stærð
28.5 x 19.5 x 17.5 cm Lengd: 28.5 Breidd: 19.5 Hæð: 17.5 cm
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Efnisorð: Kistill, + hlutv.
Myndefni: Fangamark
Myndefni: Blóm
Heimildir
Heimildir sem Gunnlaugur E.  Briem vísar í:   Páll Eggert Ólason: Íslenzkar æviskrár. Reykjavík 1948-52. Brynleifur Tobíasson: Hver er maðurinn? Reykjavík 1944.  Jarða- og búendatal í Skagafjarðarsýslu 1781-1956.