Frummynd, listaverks
1956
Varðveitt hjá
Þjóðminjasafn Íslands
Loftleiðir öskubakki, frummynd. Öskubakkinn er úr gifsi og er ferningslaga með 8 statífum fyrir sígarettur. Hann er í Art Deco stíl. Ofan í öskubakkanum stendur upphleyptum hástöfum: Loftleiðir og merki þeirra. Öskubakkinn er svokallaður kjarni eða „master" sem er hin eiginlega frummynd sem notuð er til að búa til mót fyrir keramikgripi (sjá nánar hér að neðan). Á botn öskubakkans er grafið GE. 1936 ÍSLAND og merki Listvinahússins (burstir á burstabæ). Öskubakkinn er búinn til í Listvinahúsinu og er eftir Guðmund frá Miðdal. Borið hefur verið á öskubakkann efni af einhverju tagi sem gerir hann brúnann á litinn. Ofan í skálinni í kringum merki Loftleiða er liturinn ljósari og ekki jafn glansandi. Brotnað hefur upp úr öskubakkanum á nokkrum stöðum og þar má sjá glitta í hvítt gifs. Hæð: 3,5 cm, breidd: 17 cm, lengd: 17 cm.
Guðmundur Einarsson frá Miðdal stofnaði Listvinahúsið árið 1927 á Skólavörðuholtinu (sjá ljósmynd nr. SiG3-7219). Guðmundur vildi nýta íslenskt hráefni til framleiðslu á vönduðum hönnunarvörum fyrir almenning og leit svo á að íslenskur leir væri ein mikilvægasta auðlindin til eflingar bæði iðnaðar og listiðnaðar á Íslandi. Listmunir voru lengstum stærsti hluti framleiðslunnar en þar að auki var einnig unnið nokkuð af nytjahlutum, t.d. vasar og skálar. Lydia Pálsdóttir, kona Guðmundar, var mikilvægur samstarfsmaður hans við leirmunagerðina alla tíð. Hún var vel menntuð á þessu sviði og var fyrst Íslendinga til að fá meistarabréf í greininni. Þegar mest var voru 15-16 manns við störf í Listvinahúsinu.
Munir sem unnir voru eftir leir-og gifsfyrirmyndum Guðmundar voru kallaðir þrykktir munir. Þeir voru gerðir þannig að gifsmót var tekið af frummyndinni sem gerð var úr óbrenndum leir. Leirinn var því næst tekinn úr negatíva gifsmótinu og það hreinsað. Gifsi var síðan hellt í mótið og þannig varð fyrsta eintak af styttunni til. Negatífa mótið var síðan höggvið utan af styttunni og var sú stytta kölluð „master" eða kjarni og var hin eiginlega frummynd. Af þessari frummynd var síðan tekið negatíft gifsmót í mörgum hlutum, svokallað stykkjamót svo hægt væri að taka það af styttunni án þess að skemma hana. Þetta stykkjamót var síðan notað til að fjöldaframleiða leirmuni
Lydia Pálsdóttir lýsti gerð munanna á eftirfarandi hátt:
„Þegar búa á til muni úr leir eru þeir fyrst þrykktir út í mót, ef um styttur er að ræða, . . . Hlutirnir eru svo þurrkaðir í sérstökum þurrkofni við lágan hita til þess að þeir springi ekki. Síðan eru þeir brenndir í ofni sem hitaður hefur verið upp í 900 gráður. Loks eru þeir málaðir og síðan brenndir á ný. . . Engir tveir munir sem búnir voru til í Listvinahúsinu voru eins. Sumir voru áþekkir að forminu til en við höfðum gaman af því að prófa nýja liti, blæbrigðin voru mismunandi."
Árið 2024 fékk Þjóðminjasafn Íslands til varðveislu átta frumgerðir af keramikgripum eftir Guðmund frá Miðdal. Frumgerðirnar koma úr dánarbúi Yngva Arnar Guðmundssonar (f. 1938, d. 2022), sonar Guðmundar, og eru allar skráðar undir númerinu Þjms. 2024-38.
Aðrar upplýsingar
Listvinahúsið, Hlutinn gerði
Guðmundur frá Miðdal, Hlutinn gerði
Gefandi: Aldís Yngvadóttir
Loftleiðir hf., Notandi
Guðmundur frá Miðdal, Hlutinn gerði
Gefandi: Aldís Yngvadóttir
Loftleiðir hf., Notandi
Ártal
1956
Efni
Safnnúmer
Safnnúmer B: 2024-38-8
Staður
Núverandi sveitarfélag: Reykjavíkurborg, Reykjavíkurborg
Aðfangategund
Undirskrár
Undirskrá: Munasafn
Efnisorð / Heiti
Heimildir
Ari Trausti Guðmundsson og Eiríkur Þorláksson. Listvinahús: Guðmundur frá Miðdal: leirmunir 1930-1956. Reykjavík: Arctic Books, 2006.
Inga Ragnarsdóttir & Kristín G. Guðnadóttir. Deiglumór : Keramik úr íslenskum leir 1930-1970. Reykjavík: Minningarsjóður um Ragnar Kjartansson, 2021.
Kristín G. Guðnadóttir. „List fyrir andann, þróunina og lífið." Í Guðmundur Einarsson frá Miðdal: Maðurinn í náttúrunni. Náttúran í manninum. Kópavogur:Listasafn Kópavogs, Gerðarsafn, 2006. Sýningarskrá.