Hólsbær
Varðveitt hjá
Byggðasafn Árnesinga
Tóftin er mjög grasi gróin, og
gróin sama gróðri og umhverfið í kring. Þó sér í hleðslusteina víða. Tóftin
er mjög stór en engar augljósar dyr eru á henni. SA af tóftinni er stór
steinahrúga, ekki er gott að segja hvort þeir steinar séu komnir úr tóftinni
eða öðrum minjum á svæðinu. Tóftinni má skipta í tvö rými sem þó
liggja saman. Stærra rýmið er að innanmáli um 8 m að lengd x 4 m á breidd.
Minna rýmið er sunnan við hitt og er að innanmáli 5 m á lengd x 2 m á breidd.
Áberandi steinahrúga er í NA horni minna rýmisins og gæti það verið vísbending
um brunn. Utanmál tóftarinnar er víða óljóst, en greinilegast í N og A.
Hleðsluhæðin var hæst um metri og hæst var hún í S og SA.
„Þar utan við túnmóann var árið
1884 reist þurrabúð er Hólsbær nefndist. Skyggn kona, Þuríður Sigurðardóttir,
kona Magnúsar mormóna Kristjánssonar í Útgörðum, sá huldukonu með þrjú
börn hrekjast úr hól sem þarna eyddist við efnistöku. Búseta í koti þessu
varð ekki farsæl og fór það í eyði 1925. Guðmundur Helgason sem síðastur
bænda sat Hól 1911 – 1943 sótti grjót í tættur þessar til hlöðubyggingar.
Eftir það missti hann með ólíkindum stórgripi sína. Svo fór og þeim er
að honum gengnum heyjuðu Hólstúnið. Nú lítur enginn við leifunum.“ (SB
II:202). „Hólsbær var einnig kallaður Hólshjáleiga eða Norður-Hóll.“
(Guðni Jónsson 1952:385)
Þegar bærinn var byggður og lengi
á eftir hrundi alltaf NA-veggurinn um leið og hann var hlaðinn. Ástæðan
var talinn draugagangur. En Filippus Björnsson skýrði þetta þannig að það
væri alltaf hreyfing á hrauninu sem bærinn var byggður ár. (Steingrímur
Jónsson).
Tóftin er þétt NA við gróðrarstöðina
Blóma, og um 20 m suður af húsinu Heiðardal, og um 40 m vestur af bakgarði
Stjörnusteina 15. Vestan og norðan við tóftina er stór, grösug og blaut
dæla og sunnan, austan og norðaustan við tóftina er malarvegur sem liggur
þétt við tóftina.
Aðrar upplýsingar
Heimildarmaður: Steingrímur Jónsson
Titill
Sérheiti: Hólsbær
Safnnúmer
Safnnúmer B: 182317-3
Stærð
Lengd: 8 m
Breidd: 4 m
Staður
Staður: Hóll, Sveitarfélagið Árborg
Aðfangategund
Heimildir
Guðni Jónsson. 1952. Bólstaðir
og búendur í Stokkseyrarhreppi. Stokkseyringafélagið í Reykjavík, Reykjavík.
Sunnlenskar byggðir II. Flóinn.
1981. Ritnefnd: Oddgeir Guðjónsson, Jón Guðmundsson og Júlíus Jónsson.
Páll Lýðsson bjó til prentunar. Búnaðarsamband Suðurlands, (án útgáfust.).