Kristsmynd
In preservation at
National Museum of Iceland
Viðbætur Þóru Kristjánsdóttur 2008: Útskornu myndirnar af Kristi og postulunum, samtals þrettán líkneski, prýddu stóru timburkirkjuna sem Lauritz Gottrup lét smíða á Þingeyrum rétt fyrir aldamótin 1700. Skjalfest er að líkneskin voru komin í kirkjuna þá um aldamótin, þeirra er getið í úttekt á kirkjunni frá 1704. Hörður Ágústsson leiðir getum að því að Guðmundur Guðmundsson frá Bjarnastaðahlið, mesti útskurðameistari á landinu á þeim tíma, hafi komið að smíði timburkirkjunnar. Því er ekki úr vegi að álykta sem svo að Guðmundur snikkari hafi einnig skorið út þessi líkneski. (Sjá ÞK Mynd á þili bls. 60-63). Úr aðfangabók: Krists-mynd, skorin úr tré (birki), 45,2 cm að hæð með fótstalli, sem er 5 cm að hæð, 18 að breidd yfir axlir og 10,2 að þykkt. Hann hefur allmikið skegg og hárið fellur í liðuðum lokkum niður á háls og axlir; hægri hendi heldur hann frammi fyrir sér og lyftir þrem fingurm til blessunar; á vinstri lófa hans hvílir jarðarhnötturinn, sem er 5,7 cm að þvermáli, upp af hnettinum er gylltur kross úr blýi, 5,3 cm að hæð og 4,5 yfir armana. Kyrtill hans er allvíður, nærri því ökla síður, og utan yfir er ermalus skikkja eða toga, sem hangir niður að aftan, en er brugðið saman yfir brjóstið og annað hornið látið liggja yfir hægri arm í olnbogabótinni, fætur eru berir, og setur hann vinstra fót lítið eitt fram líkt og í hvíldarstöðu. Á fótstallinum er skráð með gylltum stöfum : S.CHRISTUS, en þessi áletrun er að öllum líkindum miklu yngri en líkanið sjálft. Ekki verður nú séð hvort eða hvernig þessi mynd hefur verið skreytt upprunalega, en að líkindum hefur hún verið máluð. Nú er hún lituð dökkbrún og lökkuð. Myndin er úr Þingeyrakirkju, og mun Jón Vídalín hafa keypt hana ásamt tólf postulamyndum, sem gerðar eru í sama stíl og fylgja henni, af Hermanni alþingismanni Jónassyni um síðustu aldamót. Ekki verður neitt sagt með vissu um aldur eða uppruna þessara mynda, en þær bera það með sér, að þær séu allar gerðar af sama manni eða í sama verkstæði. Séu þær bornar saman við þær myndir í Þjóðminjasafni, sem örugglega eru taldar vera frá miðöldum, eða frá því fyrir siðaskiptin, (t.d. líkön nr. 580 og 581, eða altaristöfluna nr. 3435, Ögurtöfluna, o.fl.) þá sést að búningar og stellingar eru svo svipaðar, að ekki virðist fráleitt að telja þessar myndir frá sama tímabili, eða í síðasta lagi frá því um 1500. Ef til vill hafa þær upprunalega allar verið í altarisbrík, þar sem kristur hefur staðið í miðju og postularnir út í frá honum, og er í raun og veru lang sennilegast að þeir hafi verið í Þingeyrakirkju frá því á ofanverðu Klausturtímabilinu á Þingeyrum, þó um það verði auðvitað ekkert fullyrt að svo stöddu. Öll eru þessi líkön verklega og vel gerð og bera vott um að æfður listamaður hafi verið að verki. Að vísu má segja að þau séu öll hvort öðru lík, t.d. eru búningarnir svo að segja allir eins, þó að skikkjur postulanna flestra séu ekki eins íburðarmiklar og skikkja krists, en smá frávik í stöu, handahreyfingu og þess háttar gefa þó hverjum um sig persónuleg einkenni, og hvert andlit um sig hefur sitt sérlega svipmót, þó hér verði ekki gerð tilraun til að lýsa því frekara. Upprunalega hafa postularnir sjálfsagt haft hver sitt einkenni, sem hægt hefur verið að þekkja þá sundur á, en þau eru nú flest brotin af og týnd, og hafa þá stundum önnur (krossar) verið sett í staðinn, og þar sem áletranir þær, er síðar hafa verið settar á fótstallana eru af handahófi og meira og minna villandi, eru ekki nema fáir einir, sem nú er hægt að þekkja; í áletrunum kemur t.d. nafnið Jakob tvisvar, en Natanael aldrei, eitt nafnið er Timóteus, sem e.t.v. á að vera Tómas; á þessu sést, að ekki er hægt að leggja neitt upp úr þeim, þó einstöku séu réttar og fleiri geti ef til vill verið það. En fyrir þessu verður gerð nánari grein við hverja einstaka mynd eftir því, sem hægt er með nokkurri vissu. Kirkjur Íslands, 8.bindi, bls. 304-306: Útskornar myndir af Kristi og postulunum (Þjms. Víd. 140-151). Myndirnar eru tólf talsins, allar mjög sviplíkar, 43-46 cm að hæð, skornar í birki, allar brúnbæsaðar nú og lakkaðar en voru marglitar fyrrum. Jón konsúll Vídalín fékk myndirnar frá kirkjunni og síðan hefur verið þveginn af þeim allur litur og þær bæsaðar. Hefur liturinn sennilegast þá verið fallinn af að hluta og myndirnar því þótt lítt hæfar til stofuskrauts þannig, en Jón hafði þær á bókaskap sínum. Myndirnar stóðu á kórbita í kirkju Lauritz Gottrups svo sem séra Ólafur Gíslason lýsir: „Á bitanum milli kórs og kirkju stóðu allir postularnir með píslarvottamerkjum sínum, og í miðju þeirra Frelsarinn, þau líkneski voru einnig skrýdd ýmsum litum, og mátti draga þau upp, eins og líkneskin á prédikunarstólnum.“ Hið sama segir í vísitasíu 1783: „Effigies salvatoris og apostolorum farfaðar, af bíldhuggerverki, standa yfir kórbita. “ Þær voru síðast á grindunum fyrir kórloftinu þar sem eftirmyndir þeirra standa nú. (Texti eftir Þór Magnússon). (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 6.5.2011)
Main information
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: Víd-140
Dimensions
45.2 x 18 x 10.2 cm
Lengd: 45.2 Breidd: 18 Hæð: 10.2 cm
Place
Staður: Þingeyrakirkja, Kirkjan, 541-Blönduósi, Húnabyggð
Record type
Collection
Undirskrá: Vídalínsafn (Víd)
Keywords
Keyword: Kristsmynd
References
Þóra Kristjánsdóttir. Mynd á þili. Reykjavík, 2005; 62 - 63. Kirkjur Íslands 8.bindi. Ritstjórar: Jón Torfason, Þorsteinn Gunnarsson. Reykjavík, 2006.
Place of origin
65°33'16.0"N 20°24'14.8"W