Go Back To Search
Do you know more?

Ístað

1700 - 1800
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr aðfangabók: Hornístöð: þau eru í meðallagi stór með hvelfdum trébotni og eigi sem best vönduð: á arma ístaðanna eru efst skornir snúningar, en þar fyrir neðan, á útslaginu, standa þessir stafir með höfðaletursblendingi: B E D O A O S O, á annað ístaðið vantar síðasta stafinn: engir af þessum stöfum eru vel gerðir, einkum þeir hinir síðustu, enda eru þeir ekki með sömu gerð á báðum ístöðunum og munu þau þó bæði vera jafngömul.    Gripirnir nr. 3999-4001 eru af Austurlandi. (Texti eftir Pálma Pálsson í safnskrá) Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Þórð Tómasson) „Hugsaðu maður að hornístöð hafirðu einhvern tíma.  Svo átti sr. Hallgrímur Pétursson að hafa kveðið við drambsaman höfðingja er hann sjálfur, sökum holdsveiki, þoldi þau ístöð ein í reiðveri.    Á bak við býr að hornístöð voru alfarið tengd reiðtygjum fátækra manna og þá fremur kvenna en karla.  Oftast voru þetta þó gripir sem vitnuðu um smekkvísi og list.  ...  Nærri lagi er að segja að um aldamótin 1900 hafi hornístöð verið til á velflestum bæjum undir Eyjafjöllum og í Mýrdal, svo að dæmi séu nefnd.  Varðveitt hornístöð úr þeim byggðum má nú telja á fingrum beggja handa. “   Hornístöðin, sem hér er sagt frá, komu til Þjóðminjasafninsins árið 1894 þegar Oddný Smith seldi safninu ístöðin en þau munu vera úr Breiðdal.  Greina má fangamark á ístöðunum en úr stöfunum OSO á öðru ístaðinu ætti e.t.v. að lesa SON.  „Hvernig var svo smíði á hornístaði háttað?  Efnið var horn af stórhyrndum hrúti.  Úr því fékkst með góðu móti efni í eitt hornístað og það sem var umfram var sylgjutækt.  Hornið var sagað með þar til gerðri hornasög og hornaþjöl, oft heimagerð, var höfð til þess að raspa það en tálguhnífur var handhægur við teglingu hornsins, sem áður var látið liggja í vatni.  Göt voru boruð og tálguð á enda, eitt á miðju.  Hornið var síðan sett í sjóðandi vatn og bundið upp úr því í krappa beygju.   Ístig, öðru nafni skór, var ævinlega úr tré, hæfilega breitt, aðeins bugmyndað að ofan, sneitt að neðan, mjókkaði til enda og skorin þar í sívöl tenging við hornbogann.  Tréfleygar voru reknir upp í endana til festingar er hornboginn og ístig voru tengd saman.  Fangamark eiganda var stundum skorið neðan í ístigið, ef ekki á hornbogann.  Oftast voru hornístöð prýdd með útskurði og voru, ef vel tókst til, listgripir sem glöddu augað.   Hornístöð, voru tengd saman með breiðri gjörð.  Gekk þá snæri niður í ístaðsbogann og hnútur hnýttur á að neðan.  Þau voru jafnan notuð með ullarþófa eða melþófa með yfirlögðu gæruskinni.  Lengd gjarðar var ekki meiri en svo að reiðmaður hlaut að kreppa fætur.  Lítið fór fyrir virðingunni sem fylgdi þessum fararbúnaði en hornístöð gegndu hlutverki sínu með sóma og þau fáu sem bjargast hafa fram á þennan dag eru flest prýðilega hlutgengar menningar- minjar.“ (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 19.8.2010)

Main information

Dating
1700 - 1800
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 4001 "Museumnumber b": 1894-44
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Ístað
References
Þórður Tómasson. „Hornístöð.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 74-75.