Go Back To Search
Do you know more?

Samfella

1850 - 1900
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr aðfangabók: Samfella úr svörtu klæði, fóðruð neðst með rauðbrúnu, rósóttu sirzi og móleitu ljerepti, með fallega dregnum og blómstursaumuðum, ca. 19 cm. br. blaðastreng neðst með rauðum, grænum o. fl. litum.  Allra-neðst er 5 cm. br. flujelsborði á.  L. 105,5 cm., vídd að neðan 258 cm., en að ofan 67 cm.  - Sbr. lýsingu á nr. 7234. Út Gersemar og þarfaþing:  (Texti eftir Elsu E. Guðjónsson) „Skautbúningur er mesti viðhafnarbúningur íslenskra kvenna.  Hann dregur nafn af höfuðbúnaðinum sem við hann er borinn, skautinu, skautafaldinum, sem þó oftast er nefndur faldur.      Upphaf skautbúningsins má rekja til ársins 1857 þegar út kom löng gagnrýnin ritgerð um íslenska kvenbúninga eftir Sigurð Guðmundsson málara (1833-1874).  Setti hann þar fram tillögur um breytingar á eldra hátíðabúningi kvenna, faldbúningnum eins og hann var venjulega nefndur.  Féllu breytingartillögur þessar í góðan jarðveg; lét Sigurður enda ekki sitja við orðin tóm heldur hjálpaði konum um myndir, snið og munstur og sagði fyrir um hvernig búningurinn ætti að vera í öllum smáatriðum.  Var fyrsti skautbúningurinn borinn sem brúðarbúningur í Reykjavík þegar árið 1859.   Rúmu hálfu ári síðar, 19. júní 1860, kom norðlensk kona, Sigurlaug Gunnarsdóttir, eiginkona Ólafs Sigurðssonar í Ási í Hegranesi, frænda Sigurðar, fyrst kvenna í Skagafirði fram í þessum nýja, breytta búningi.  Lýsir Ólafur þessum atburði í bréfi til Sigurðar tveimur dögum síðar.  Átti hann sér stað í brúðkaupi séra Davíðs Guðmundssonar, og virðist brúðguminn hafa fært Sigurlaugu tilbúinn fald að sunnan frá Sigurði.  En búninginn, þ.e. treyjuna og samfelluna, hafði hún unnið um veturinn að mestu eftir fyrirsögnum og uppdráttum Sigurðar í bréfum til Ólafs.  Eru bréf Ólafs flest í eigu Þjóðminjasafns Íslands, en uppdrættir og bréf Sigurðar glötuð nema teikning af stúlku í nýja búningnum - aðeins að hluta að vísu - sem Sigurður hafði sent Ólafi að hann mætti gera sér grein fyrir útliti hans.  Eitt þeirra munstra sem Sigurður kenndi við Býsans er neðan  á samfellunni, saumað með blómstursaumi með mislitu ullargarni, og einnig hefur varðveist í safninu útsaumuð klæðispjatla sem Sigurlaug sendi Sigurði með einu bréfi Ólafs, sem sýnishorn af saumnum (Þjms. 1990).  Einfaldur, ónafngreindur laufaviður er á ólögðum treyjubörmum, baldýraður með hvítum vírþræði.  Bæði treyja og samfella eru úr svörtu klæði.   Þessi búningur Sigurlaugar sem kom til Þjóðminjasafnsins 1916 úr dánarbúi Ingibjargar Guðmundsdóttur (f 1867, g. 1916), konu Bjarna prests í Steinnesi, Pálssonar, er sá elsti með lagi Sigurðar sem enn er til svo vitað sé.  Ingibjörg hafði alist upp í Ási, og er því nærtækt að ætla að Sigurlaug hafi gefið henni búninginn, t.d. fyrir brúðarbúning.  Sigurlaug saumaði síðan fleiri búninga; einn þeirra 1864-1865, með tveimur blómabekkjum Sigurðar, baldýruðu hrútaberjalyngi á treyjubörmum og skatteraðri melasól á samfellu, hefur varðveist hjá fkomendum hennar.   Sigurður hannaði einnig ermalausa yfirhöfn, möttul, við búninginn og útsaumsmunstur á hann.  Saumaði Sigurlaug möttla með báðum fyrrnefndum búningum, þann fyrr á árunum 1861-1862.  Hann er úr svörtu klæði og blómstursaumur eftir býsönskum uppdrætti Sigurðar er meðfram brúnum hans í sömu litbrigðum og á samfellunni   Skautbúningnum fylgdu ennfremur skaut (faldhúfa), faldbæja og tvö koffur, en ekki belti.  Beltið með búningnum hér, vandað gyllt sprotabelti með kornsettu víravirki (Þjms. 1962:38), var einnig upprunalega í eigu skagfirskrar konu og er að líkindum ekki mikið yngra en búningur Sigurlaugar“ Munir nr.7232 og 7234, treyja og möttull, eiga við samfelluna nr. 7233. (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 25.8.2010)

Main information

Dating
1850 - 1900
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 7233 "Museumnumber b": 1916-172
Dimensions
105.5 x 0 cm Lengd: 105.5 cm
Place
Staður: Steinnes, 541-Blönduósi, Húnabyggð
Exhibition text
Samfella, þ.e. pils, úr svörtu klæði, fóðruð með rauðbrúni sirsi og móleitu lérefti, neðst er breiður blaðastrengur blómstursaumaður með rauðum, gulum, grænum og fleiri litum. Samfellan er hluti af skautbúningi, sem systurnar Ingibjörg og Sigurlaug Gunnarsdætur í Ási í Hegranesi saumuðu handa Ingibjörgu Pálsdóttur prestsfrú í Steinnesi í Þingi eftir hugmyndum og teikningu Sigurðar málara Guðmundssonar. Nýi nýi skautbúningurinn útrýmdi gamla búningnum á skömmum tíma.   7233. Samfella, þ.e. pils, úr svörtu klæði, fóðruð með rauðbrúni sirsi og móleitu lérefti, neðst er breiður blaðastrengur blómstursaumaður með rauðum, gulum, grænum og fleiri litum. Samfellan er hluti af skautbúningi, sem kom til eftir miðja 19. öld að tillögu Sigurðar málara Guðmundssonar og nefndur var nýi skautbúningurinn. 7233. Spjaldtexti: Skautbúningur Sigurlaugar í Ási frá 1860 Sigurður Guðmundsson málari hafði mikinn áhuga á öllu því sem laut að íslenskri þjóðmenningu. Hann setti fram hugmyndir að endurbættum hátíðarbúningi kvenna. Náði skautbúningurinn svonefndi vinsældum á skömmum tíma og gamli faldbúningurinn hvarf skjótt. Fyrsti skautbúningurinn var borinn sem brúðarbúningur í Reykjavík haustið 1859. Meginhlutar skautbúnings voru treyja og samfella úr svörtu klæði. Á treyjunni var gull- eða silfurbaldýring, en á samfellunni neðst útsaumsbekkur. Belti var um mittið, gjarnan sprotabelti. Á höfði var hvítur lágur króklaga skautafaldur (skaut) með samlitri faldblæju og faldhnút. Með faldinum var haft gyllt koffur eða spöng. Búningnum gat fylgt möttull, fremur síð ermalaus yfirhöfn. Sigurður hannaði einnig kyrtil, sem var einfaldari búningur en skautbúningur. Við kyrtilinn var borinn skautafaldur. Búningar Sigurðar eru notaðir enn í dag sem viðhafnarbúningar. Skautbúninginn saumaði sér Sigurlaug Gunnarsdóttir í Ási í Hegranesi vorið 1860 eftir leiðbeiningum Sigurðar málara. Búningurinn er úr svörtu klæði með einföldum baldýruðum laufaviði úr silfurþræði á treyjubörmunum, en neðan á samfellunni er blómstursaumaður bekkur sem Sigurður teiknaði. Þetta er elsti varðveitti skautbúningur sem um er vitað. Koffrið er smíðað af Sigurði Vigfússyni gullsmiði og síðar forstöðumanni Forngripasafnsins en beltið er eftir óþekktan smið. Skautbúningur Costume from 1860 Sigurður Guðmundsson the Painter was keenly interested in all aspects of Icelandic culture. He wished to improve the artisticeducation and taste of his fellow Icelanders, and he proposed improvements to women’s festive costume. The festive costume skautbúningur rapidly became popular, and the old faldbúningur disappeared. The first skautbúningur was worn as a wedding dress in Reykjavík in the autumn of 1859. The main components of the skautbúningur are a black broadcloth jacket and skirt. The jacket has gold or silver embroidery, and at the hem of the skirt is an embroidered border. A belt was worn around the waist, usually a pendant belt. A low, white headdress shaped somewhat like a Phrygian cap, skautafaldur, is worn on the head with a veil and headdress bow of the same colour. A gilded fillet was worn with the headdress. The costume was sometimes worn with a long cloak, möttull. Sigurður also designed a simpler, lighter, formal costume, the kirtle, kyrtill, which was worn with the same headdress as the skautbúningur. The costumes designed by Sigurður are still popular today as formal dress. This costume was made by Sigurlaug Gunnarsdóttir of Ás, Hegranes, North Iceland in 1860, following instructions from Sigurður the Painter. The costume is made of black broadcloth, with a simple pattern of foliage embroidered in silver thread on the edges of the jacket, while the skirt hem is embroidered in split stitch with a floral pattern designed by Sigurður, which he called Byzantine. This is the oldest extant skautbúningur known. The headdress fillet is the work of goldsmith Sigurður Vigfússon, later director of the Antiquarian Collection. The belt is by an unknown craftsman.
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Samfella
References
Elsa E. Guðjónsson. „Sigurður málari og íslenzki kvenbúningurinn.“ 19. júní. Reykjavík 1958, bls. 13-18. Elsa E. Guðjónsson: Íslenzkir þjóðbúningar kvenna frá 16. öld til vorra daga. Reykjavík 1969, bls. 34-62. Elsa E. Guðjónsson. Íslenskur útsaumur. Reykjavík 1985. Elsa E. Guðjónsson. „Til gagns og fegurðar. Sitthvað um störf Sigurðar málara Guðmundssonar.“ Hugur og hönd. Rit Heimilisiðnaðarfélags Íslands 1988, bls. 26-31. Elsa E. Guðjónsson. „Skautbúningur Sigurlaugar í Ási.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 118-119. „Fyrsti kvenbúningurinn eftir teikningu Sigurðar málara.“ Tíminn. Sunnudagsblað. 30. júní 1973, 12:23:236 og forsíðumynd. „Fyrsti skautbúningurinn saumaður eftir teikningu Sigurðar málara.“ Morgunblaðið, 6. ágúst 1982, bls. 48. Guðmundur Ólafsson. „Sigurlaug Gunnarsdóttir í Ási í Hegranesi.“ Hlín, 12, 1928, bls. 90-96. Guðrún Gísladóttir. Um íslenzkan faldbúning með myndum eptir Sigurð málara Guðmundsson. Kaupmannahöfn 1878. „Hundrað ára kvenfélag í Skagafirði.“ Morgunblaðið, 26. júlí 1969, bls. 5. „Leiðrétting.“ Morgunblaðið, 11. ágúst 1982, bls. 7. Sigurður Guðmundsson. „Um kvennbúnínga á Íslandi að fornu og nýju.“ Ný félagsrit 17, 1857, bls. 1-53. Sigurður Guðmundsson. „Skáldskaprinn og kvennbúníngrinn íslenzki.“ Þjóðólfr, 13, 14. nóvember 1860, bls. 9-10.

Place of origin

65°31'9.1"N 20°22'42.1"W