Go Back To Search
Do you know more?

Almanak, sjá einnig dagatal

1810
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr aðfangabók: Almanak. Islendskt Calendarium perpetuum, nær frá 1801 - 1914, skrifað og málað á pappírsblað, h. 26,9, br. 18,4 cm.  Í miðju er op og fest í það öðru blaði, sem færa má til hliða, en vinstra megin við það er annað, sem færa má upp og ofan .  Annað op er ofar og er kringla á bak við, sem snúa má fyrir það, 16,7 cm. að st. (þverm): fyrra blaðið er 17,2 að h. og 10,4 að br.: á því er sá árlegi Dagviiser.  Neðst á því stendur: Giort af H. Thordarsen 1810: líklega Helga, síðar byskupi, Th., sem þá hefur verið um 16 ára gamall.  Almanakið er sjálfsagt gert nákvæmlega eptir danskri fyrirmynd, enda er sumstaðar danska á því.  Það er fallega dregið og skrifað, með svörtu bláu og rauðu bleki, og prýtt grænum lit o.fl.   Að mestu leyti getur það verið sígylt (perpetuum) þótt ekki sje fleiri ártöl sett á kringluna en 1801 - 1914.  - Tölurnar um kvartilaskipti tungls, sólaruppkomu og sólarlag virðast ekki koma heim hjer.  - Almanakið er í málaðri furuumgjörð, rauðri og svartri, strikheftaðri, br. 3,8, þ. 2,2 cm., með gleri fyrir og baki, festu við með snerlum úr eik: er hún upprunaleg: st. 34 x 25. Úr Gersemar og þarfaþing. (Texti eftir Árna Björnsson) Almanök af þessu tagi voru algeng áður en árleg almanök fóru að koma út.  Það mátti nota þau áratugum og jafnvel öldum saman með vissum reglum.  „Á Íslandi voru þau oftast lítil kver, ýmist skrifuð eða prentuð.  Elsta prentaða íslenska rímtalið er frá 1576 en miklu útbreiddara og meira fyrir mynd annarra varð rímkver Guðbrands Þorlákssonar biskups og Arngríms Jónssonar lærða frá 1597.  Í opinu efst fyrir miðju er ártal sem raðast eftir tunglöldum, en sitt hvorum megin við ártalið eru sýnd kvartilaskipti tunglsins í hverjum mánuði. Í litlu opnum þar fyrir neðan eru sýnd gyllinital og paktar sem voru mikilvæg hjálpargögn við útreikning tímatalsins áður en árleg almanök komu til sögu.  Sitt til hvorrar handar við miðkafla bogans er tilgreint í hvaða stjörnumerki sólin gengur í hverjum mánuði.  Fyrir neðan hinn bogmyndaða hluta er annar rétthyrndur með nokkrum dálkum.  Lengst til vinstri eru skrifuð nöfn rómversku mánaðanna 12 og í hverjum þeirra 2 - 3 merkisdagar sem hafa fasta dagsetningu.  Auk þess er  komutími þorra, góu og einmánaðar tilgreindur í janúar, febrúar og mars en ekki aðrir íslenskir mánuðir.  Í dálkinum næstlengst til vinstri eru raktar hinar hræranlegu hátíðir frá upphafi níuviknaföstu til þrenningarhátíðar.  Þar eru einnig taldir allir sunnudagar ársins og biblíutextar sem við þá eiga.  Í dálkinum lengst til hægri eru þau nöfn mánaðanna sem Arngrímur lærði og Guðbrandur biskup reyndu að innleiða í tímtali sínu frá 1597 og stóðu í íslenskum almanökum öðru hverju fram á 20.öld.  Í þeim dálki eru ennfremur nokkrir merkisdagar á föstum mánaðardögum.  Jæstlengst til hægri við miðju eru tveir mjóir dálkar sem eiga að sýna sólaruppkomu og sólarlag í hverri viku.  Í miðju eru allir mánaðardagar ársins skráðir í 52 röðum, ein vika í hverri röð.  Fyrir ofan þá stendur Sa arlege Daviiser.  Neðst á blaðinu er skrifað: Giort af H. Thordarsen 1810.“ (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 17.8.2010)

Main information

Dating
1810
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 2790 "Museumnumber b": 1886-62
Dimensions
26.9 x 18.4 cm Lengd: 26.9 Breidd: 18.4 cm
Exhibition text
"Eilífðar-almanak" (calendarium perpetuum) fyrir árin 1801-1910, skrifað og málað af Helga Thordersen, síðar biskupi, árið 1810 er hann var 16 vetra. Er gert nákvæmlega eftir danskri fyrirmynd, en í opunum eru blöð sem færa má til og sýna rétta dagsetningu hverju sinni. 2790 "Eilífðar-almanak" (calendarium perpetuum), fyrir árin 1801-1910, skrifað og málað árið 1810 af Helga Thordersen, sem síðar varð biskup yfir Íslandi. Gert eftir danskri fyrirmynd, en færa má til pappírsræmur í almanakinu til að sýna rétta dagsetningu hverju sinni. Spjaldtexti: Eilífðardagatal fyrir árin 1801–1910, skrifað 1810 af Helga Thordersen, síðar biskupi. Sérstök blöð eru færð til og þannig sýndir réttir mánaðardagar. Perpetual almanac for 1801–1910, written in 1810 by Helgi Thordersen. Sheets are moved about to show the correct date.
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
References
Árni Björnsson. „Tímatal.“ Íslensk þjóðmenning VII. Reykjavík 1987, bls. 91-98. Árni Björnsson. „Sá árlegi dagvísir.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 58-59.