Drangeyjarniðurstaða
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr aðfangabók:
Háruð Drangeyjarniðurstaða, með flekaböndum. Þrír flekar úr furu, með snörum, allir ferhyrndir og ílangir og af svipaðri gerð. Fjalir eru negldar þvert yfir þrjú samsíða langbönd, er eitt í miðju, en hin úti við brún. Listi er með langbrún á efra borði báðum megin. Misbreið glufa, yfirleitt mjög mjó, er milli þverfjala. Eru snörurnar á þverfjölunum, allar úr hrosshári, og koma upp um lítil göt. Hver þeirra er úr fremur laust snúnum spotta, lögðum saman í lykkju, og eru lykkjuálmurnar snúnar saman ofan gats, en undir flekanum eru endarnir bundnir í hnút. Endanum ofan fleka er brugðið og myndast þannig snöruop. Ekki sitja snörurnar reglulega í fjölum.
a. Lengd 95 sm, br. tæpir 63 sm. Átta þverfjalir, en ein þeirra í tvennu lagi og samskeytin við miðjuband. Er flekinn festur saman með litlum járnnöglum. Á yztu þverfjölunum er kringlótt gat í miðju. Bundið er í bæði, og er í öðru tvöföld lykkja, úr hinu liggur snúra, sem tengir fleka þennan við fleka b. Í eru 67 snörur.
b. Lengd 91 sm, br. 63.5 sm. Fimm þverfjalir, festar við langbönd og brúnalista með trétöppum, einnig eru litlir járnnaglar til festingar. Gat á endafjölum í miðju, í þeim bönd, er tengja flekann við fleka a og c. Snörur eru 77.
c. Lengd liðlega 87.5 sm, br. 57.5 sm. Átta þverfjalir, ein í tvennu lagi og samskeyti yfir miðbandi. Eru þær festar með litlum járnnöglum við bönd og lista. Gat á yztu þverfjölunum í miðju. Er í öðru snúra, er tengir fleka þennan við fleka b. Snörur eru 58. Viður er fúinn og víða eru kvistgöt. Ryð á nöglum. Brotin þverfj. á b.
Í ,,Árbók Ferðafélags Íslands", 1946, segir í kafla um veiði og veiðihætti í Skagafirði (bls. 178-'79): ,,Þá er mánuður var af sumri, tóku menn báðum megin Skagafjarðar að búa sig til útilegu við Drangey. Byrgin á fjörunni suðvestan undir eyjunni voru hlaðin upp og gerð að mannabústöðum um nokkurra vikna skeið. Veiðin var aðallega svartfugl, þ.e. langvía, álka og lundi, og fuglinn nær eingöngu veiddur á fleka. Nefndist það flekaveiði. Flekar þessir voru fjalir, hér um bil þrjú fet á lengd og tvö á breidd. Þeim var síðan skipt í ferhyrnda reiti, hver reitur um 3 þumlungar á hlið. Á hverjum fleka voru um 120 snörur. Í miðju hvers reits var borað gat gegnum flekann og í því komið fyrir snöru úr taglhári. Jafnvel lengst innan úr dölum var taglhár selt veiðimönnum. Það var snúið saman og komið fyrir í og yfir reitagötunum í opinni, upprísandi kappmellu. Síðan voru tveir og stundum þrír flekar festir saman og síðan lagðir á sjóinn umhverfis eyjuna og látnir liggja fyrir streng eða stjóra. Því næst var tekinn lifandi fugl, er t.d. hafði veiðzt í svonefnda snarstöng, vængir hans bundnir að bolnum og hann síðan fjötraður við flekann þannig, að hann mátti sig sem minnst hreyfa. Hann nefndist bandingi. Sat hann þar til að hæna að bræður sína. Hétu flekarnir þannig umbúnir niðurstaða. Voru jafnan tveir bandingjar á hverri niðurstöðu. Urðu þessir grátt leiknu vesalingar hinni frjálsu og fleygu fuglamergð til táls, því að jafnskjótt og fuglar skriðu upp á flekana, festu þeir fætur í snörunum, sem runnu um leggi og lappir og héldu gestunum föstum, þar til er veiðimenn komu og gerðu enda á fjörbrotum þeirra og kvölum. Vitjað var um flekana tvisvar á sólarhring, og þóttu oft sæmileg veiði 100-150 fuglar á viku." ,,Afli var jafnan til lands fluttur vikulega. Þegar á leið vorið og fisks varð vart, stunduðu viðlegumenn í eyjunni fiskveiðar jafnframt fuglatekjunni." Sbr. ,,Íslenzkir þjóðhættir", bls. 198-199.
Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Frosta F. Jóhannsson)
„Árið 1953 áskotnaðist Þjóðminjasafni Drangeyjarniðurstaða, flekasamstæða, frá Bæ á Höfðaströnd í Skagafirði. Gefandi hennar var Björn Jónsson bóndi í Bæ. Flekar þessir voru notaðir til veiða á fugli - einkum svartfugli - við Drangey á Skagafirði en á þeim voru snörur sem fuglinn festi fætur sína í er hann settist á þá. ...
Drangeyjarvertíð stóð í 8 - 9 vikur eða frá byrjun maí til viku af júlí. Um síðustu aldamót var algengt að um tuttugu bátar væru við flekaveiði og voru ósjaldan tveir bátar saman með 9-10 menn og fylgdu þeim oft 32 niðurstöður. ... Talið er að mest hafi veiðst á einu ári um 200 þúsund fuglar við Drangey en það var skömmu fyrir síðustu aldamót. Seinasta árið, 1965, sem þar var stunduð flekaveiði veiddust 22 þúsund fuglar.
Drangeyjarfugl var seldur um allan Skagafjörð, í næstu sýslur og jafnvel víðar. Vöruskipti með smjör, mör, kæfu, skyr, tólg, skinn, vaðmál og prjónles voru algeng. Konur og börn plokkuðu og sviðu fuglinn en að því búnu var hann hlutaður sundur þannig að bringan var skilin frá hrygg og stundum reykt en mest súrsuð og söltuð.
Elsta heimild um flekaveiði við Drangey er frá 1676 og má með vissu ætla að hún hafi verið stunduð þar um aldamótin 1600. Töluverðar heimilidir eru til um flekaveiði frá 18. og 19. öld og þar til þær voru bannaðar árið 1966.
Svo virðist sem flekaveiði hafi verið tekin upp á öðrum stöðum hérlendis að fyrirmynd veiðanna við Drangey, m.a. í Vestmannaeyjum, Grímsey, við Hornbjarg, Ritinn og sennilega í Höfnum suður. Um aldamótin 1800 byrjuðu Færeyingar að stunda flekaveiðar að fyrirmynd Drangeyjarveiðanna en þeim var fljótlega hætt. Þær voru aftur teknar upp þar eftir flekaveiðum Grímseyinga, svokölluðum grindaveiðum, árið 1930.
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 3.9.2010)
Main information
Donor: Björn Jónsson
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 15350
"Museumnumber b": 1953-85
Place
Staður: Bær, 566-Hofsós, Skagafjörður
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Drangeyjarniðurstaða
References
Frosti F. Jóhannsson. „Drangeyjarniðurstaða.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 19994, bls. 192-193.
Lúðvík Kristjánsson. Íslenzkir sjávarhættir V, bls. 243-256.
Place of origin
65°55'52.1"N 19°26'17.5"W