Plakat, + hlutv.

1955

In preservation at

Plakat, teiknað og málað af Jóni Kristinssyni, Jónda í Lambey í Fljótshlíð, árið 1955. Þetta er auglýsingaplakat fyrir Landssmiðjuna í Reykjavík og var sýnt í Rafskinnu, bók með auglýsingum í sem staðsett var í Haraldarbúð í Austurstræti í Reykjavík á árunum 1935-1957 eða þar um bil. Bókin var rafknúin, þ.e. blaðsíður hennar flettust rafknúið. Hver blaðsíða var handmálað spjald með auglýsingu fyrir íslenskt fyrirtæki. Jóndi var um árabil aðal teiknari fyrir Rafskinnu. Á plakatinu er teikning af tveimur tannhjólum og fyrir framan þau eru þrjár veifur í kaðli. Á þeim stendur: Eflið Íslenzkan Iðnað. 1955. Rafskinna. Landssmiðjan.Allir gripirnir númer Þjms. 2005-13 eru frá Landssmiðjunni og voru í notkun þar. Við skráningu á plakötum nr. Þjms. 2005-13-2, 3, 4, 5 fengust eftirfarandi upplýsingar sendar frá Þórhildi, dóttur Jónda í Lambey (sjá möppu: Fylgiskjöl aðfangabókar): "Meðfylgjandi eru nokkrar línur vegna samtals okkar fyrir helgi um Rafskinnu. Vona ég að þú hafir eitthvað gagn af. Þakka þér fyrir að senda mér myndirnar af auglýsingum Landssmiðjunnar. Þær eru eftir föður minn Jón Kristinsson, Jónda í Lambey í Fljótshlíð. Við bárum þær saman við gömul gögn hans, einnig er stíll, rithöndin og önnur stafagerð vel þekkjanleg. Í verkbókhaldi Jónda má finna átta auglýsingar fyrir Landssmiðjuna gerðar á árunum 1953-1957. Nokkrar eru skráðar þar með slagorðunum en aðrar ekki, þar er einungis skráð Landssmiðjan, ártal og hvort þetta hefur verið teiknað fyrir vor- eða jólasýningu. Auglýsingarnar gætu verið fleiri því við vitum ekki hvort allt var skráð. 2005-13-2 „Við höfum rétt tök á hverju viðfangsefni“ er ekki skráð með texta í bókum Jónda, en eins og áður sagði eru ekki allar auglýsingarnar hans skráðar þar með texta. Á þessari er rithönd, leturgerð og stíll Jónda augljós. 2005-13-3 „Eflið íslenzkan iðnað“ 1955, Landssmiðjan, er skráð í bókum Jónda teiknuð fyrir jólasýningu 1955. 2005-13-4 „Tækni og störfin er þjóðarþörfin“ 1957, Landssmiðjan, er ekki skráð með texta (slagorð) í bókum hans. Á þessari þekki ég t.d. rithönd og stíl mjög vel. 2005-13-5 Tvær auglýsingar eru skráðar í bókum Jónda með þessum sama texta, „Allt vill lagið hafa“ Landssmiðjan. Önnur þeirra er frá 1955 merkt jólasýning, hin er frá vorsýningu 1957. Ég veit ekki hvor þeirra þetta er. Rafskinna. Rafskinna var rafknúin bók sem var staðsett í hjarta Reykjavíkur í glugga Haraldarbúðar í Austurstræti, að ég held á árunum 1935-1957 (ártöl óstaðfest). Blaðsíður bókarinnar voru í kartonstærð, (sjá stærð á orginal auglýsingaspjöldum). Blaðsíðurnar flettust rafknúið móti fólki sem gekk Austurstrætið fram hjá búðinni. Hver blaðsíða var í raun handmálað spjald (karton) með teiknuðum eða máluðum myndum og texta, auglýsingu íslensks fyrirtækis. Vinsælt var að auglýsa í Rafskinnu enda ekki um marga auglýsingamiðla að velja. Skipt var reglulega um blaðsíður fyrir nýja auglýsendur eða nýjar auglýsingar. Virðist mér að það hafi verið kallað vorsýning og jólasýning þegar skipt var um auglýsingar og í verkbókhaldi Jónda, Jóns Kristinssonar má einnig sjá að yfirleitt teiknaði hann 64 auglýsingaspjöld í einu en þó stundum fleiri. Gunnar Bachmann átti og rak þessa bók en íslenskir teiknarar sáu um að teikna auglýsingar í bókina þessi u.þ.b. 27 ár (að ég best veit) sem hún var við líði. Teiknararnir voru Tryggvi Magnússon og síðan Jón Kristinsson faðir minn. Ég (man) veit ekki hvort þeir voru fleiri en það getur vel verið. Vísa ég á Benedikt son Gunnars Bachmanns sem veit örugglega meira en ég um tilkomu, rekstur og sögu bókarinnar sjálfar. Hef ég heyrt að jafnvel sé einhver hluti vélverks hennar til, enn þann dag í dag. Listaháskólinn hefur einnig fjallað um Rafskinnu, t.d tengt sýningu um grafíska hönnun í Hafnarhúsinu Listasafni Reykjavíkur fyrir nokkrum árum. Jón Kristinsson, Jóndi er fæddur á Húsavík 16.11.1925. Hann teiknaði sem áður sagði í Rafskinnu. Samkvæmt upplýsingum Jónda og grúski okkar barna hans í skráðum heimildum hans, m.a í hátt í 70 ára gömlu verkbókhaldi, þá teiknaði hann fyrir Rafskinnu í 16 ár. Frá 1941 (fyrst skráð jólasýning 64 myndir teiknaðar árið 1941) til ársins 1957, (síðast í þeim heimildum sem ég hef séð, skráði hann myndir sínar fyrir jólasýningu 1957). Jóndi stundaði nám á Húsavík og síðan við MA. Hann hætti námi á lokaári sínu við Menntaskólann á Akureyri og flutti til Reykjavíkur ráðinn til að teikna fyrir Rafskinnu. Að sögn tók hann við af Tryggva Magnússyni teiknara. Dvaldi hann í Reykjavík í nokkur ár við teiknistörf og hélt teiknistarfinu síðan áfram með búskap, en hann hóf búskap í Fljótshlíð skömmu eftir 1950 og flutti síðan í nýbýli sitt í Lambey í Fljótshlíð 1555. Rafskinna lagðist af fljótlega eftir lát Gunnars Bachmanns en kona Gunnars sá um rekstur bókarinnar í stuttan tíma eftir fráfall hans. Undirrituð er fædd á Breiðabólstað í Fljótshlíð 1952 og man eftir vinnu Jónda við Rafskinnu. Ég minnist hans frá þessum tíma með pensil í munnviki, uppbrettar ermar og blístrandi, þurfti stundum frið frá barnaskaranum en leyfði okkur, ávallt en til skiptis, að fylgjast með. Hann vann við að teikna og mála í skorpum, á milli mála, á kvöldin og á nóttunni. Pappírinn (kartonið) sem hann teiknaði á þurfti að vera að réttri stærð, síðan þurfti hugmyndaflug, slagorð, blýanta, pensla og liti. Oft komu að sunnan fyrirmæli og slagorð til að vinna út frá , stundum línur hripaðar aftan á kartonpakkann sem kom með rútunni, eða Jóndi fékk upplýsingar í gegn um síma. Þetta voru þá hugmyndir Gunnars eða séróskir auglýsenda. Myndefnið sótti Jóndi í íslenskan samtíma, oft blandað erlendum tískuáhrifum. Má nefna að við systkinin höfum tekið eftir því að stundum svipar persónum í myndefni auglýsinganna til heimilisfólksins, enda nærtækustu fyrirmyndirnar. Letrið (texta auglýsingaspjaldanna) handmálaði hann á hverja auglýsingu. Merki hvers fyrirtækisins málaði hann eftir fyrirmyndum sem hann fékk eða þurfti að safna að sér. Sendi síðan spjöldin til samþykktar í Reykjavík. Þau fóru frá honum tilbúin til notkunar sem blaðsíður í Rafskinnu. Þ.e.s. þau voru ekki prentuð fyrir notkun heldur notuð upprunaleg. Móðir okkar Ragnhildur Sveinbjarnardóttir frá Breiðabólstað í Fljótshlíð, fædd í Laufási við Eyjafjörð 25.03.1927, dáin 19.04.2008, var gagnrýnandi að hans eigin ósk og samstarfsmaður á margan hátt. Sendi Jóndi spjöldin fullbúin, í ferðatösku til Reykjavíkur, líkast til með rútu. Stundum þurfti Jóndi einnig að bregða sér suður vegna þessa. Þessi teiknivinna Jónda var vissulega stór þáttur í heimilislífinu og þar fylgdust allir með af áhuga. Vinnuaðstæður voru lampi og hallandi upphækkun sem sett var ofaná lítið borð. Platan og borðið voru heimasmíðuð og eru í notkun enn í dag. Pabbi sat síðan á heimagerðum rekaviðardrumbi sem var útbúinn með litlu snúanlegu sæti ofan á. Sætið er með skrúfgangi ofan í drumbinn svo stilla má hæðina. Blöndunarbakkarnir fyrir litina voru aðallega gamlar undirskálar og sultukrukkur. Sterk eftirminnileg lykt var af litunum og kartonunum. Einn hlut sérstakan átti pabbi sem var mjög áhugaverður í mínum augum, það var forláta „airbrush“. Það tæki var notað þannig að litirnir voru þynntir út með vatni og settir (örlítið í senn) í þetta litla tæki eða rör (sem lítur út svipað og pípa með hausinn á röngum stað). Þegar litirnir voru rétt blandaðir og nógu lapþunnir þá var öðrum enda rörsins stungið upp í sig og litnum blásið á pappírinn. Jóndi á í dag nokkuð safn Rafskinnumynda sinna og einnig nokkrar myndir eftir Tryggva Magnússon. Þetta safn var sýnt í Norræna húsinu í Reykjavík dagana 19.09. til 02.11. 1997 undir yfirskriftinni: RAFSKINNA „Heiminum er stjórnað með auglýsingum“. Myndirnar hafa undanfarin ár verið ásamt málverkum Jónda til sýnis í Gallerí Lambey. Galleríið er nú opið samkvæmt samkomulagi. Jóndi byrjaði mjög ungur að mála, hefur teiknað og málað alla tíð og kenndi teiknun um tíma. Hann fór aldrei í myndlistarnám. Mörg íslensk fyrirtæki hafa haldið myndum Jónda til haga, m.a. má nefna Mjólkursamsöluna í Reykjavík, (nokkrar myndanna birtust í nýútkominni bók um Mjólkursamsöluna eftir Óskar Guðmundsson, Útg. 2007). Læt hér fylgja með lista yfir skráða auglýsendur sem Jóndi, Jón Kristinsson, teiknaði fyrir í Rafskinnu á árunum 1941-1957: Ekki er víst að listinn sé tæmandi. Afurðasalan Almennar tryggingar Alþýðublaðið Alþýðubrauðgerðin Áfengisverslun ríkisins Ásgarður B.J. Pétursson Belgjagerðin Blóm og ávextir Blómabúðin Flóra Blómabúðin Garður Bókabúð Lárusar Blöndal Búnaðarbankinn Dagblaðið Vísir E. Hjartarson Efnalaugin Glæsir Einskipafélag Íslands Eiríkur Hjartarson Faco Ari jónsson Finnur Einarson Fiskhöllin Flugfélag Íslands Fr. Þorsteinsson Framleiðsluráð Fönn skíðagerð G. Helgason og Melsteð G.J.Fossberg G. Ólafsson & co Gefjun Gísli J. Johnsen Glæsir Guðmundur Ólafsson Gunnar A. Magnússon HþAþ Túliníus H.Benediktsson & co Hafliði Baldvinsson Hampiðjan hf Hans Peterson Hans Pétursson Happadrætti Háskóla Íslands Heildverslunin Hekla Hótel Vík Hreinn hf Hreinn hf Nói Hreinn hf Síríus Iðnaðarbankinn Iðunn Ingólfsbakari ! Ísafoldarprentsmiðja J.B.Pétursson Jón Simonarson Kaffibrennsla Akureyrar Kaupfélag Eyfirðinga Kexverksmiðjan Frón Kjöt og Grænmeti Kr.Kristjánsson Kron - Kaupfélagið Landsbankinn Lárus Blöndal Lárus G. Ludviksson Lárus Óskarsson Litla Blómabúðin Litur & Lúkk Liverpool Líftryggingafélagið Andvaka Magnús Víglundsson leður.... Matborg hf Málarinn Máling og Járnvörur Málningarverksmiðjan Harpa Mjólkurbú Flóamanna Mjólkursamsalan Morgunblaðið Niðursuðuverksmiðja S.I.F. Nordisk Brandforsikr Nói hf Nye Danske O. Johnson Kaaber Opal Pensillinn Perla þvottaduft Pólar hf Prjónastofan ...... Prjónastofan Hlín Prjónastofan Malin Rafmagnsveitan Rafveitan Ragnar Blöndal Regnboginn Reykjavíkur Apotek Samband Íslenskra Samvinnuf. Samvinnutryggingar Sápuverksmiðjan Sjöfn Segull hf Shell Siríus Síld og Fiskur Sjóvá Tryggingafélag Íslands Skipaútgerð Ríkisins Sparta Sverrir Bernhöft Tíminn Tómas Jónasson Tryggingamiðstöðin Ullarverksmiðjan framtíðin Útvegsbankinn Vátryggingafélagið hf Verksmiðjan Fram Verslunarsparisjóður Victor Kr. Helgason Vinnufataverksmiðjan Þjóðviljinn Ölgerðin Egill Sk. F.Einarss. Ölgerðin Egill Skallagrímsson."

Main information

Jón Kristinsson, Attributed
Landssmiðjan, Used by
Donor: Landssmiðjan
Rafskinna, Used by

Dating

1955

Material

Lífræn efni, Viður
Lífræn efni, Pappír
Ólífræn efni, Gler

Object-related numbers

"Museumnumber b": 2005-13-3

Dimensions

49.3 x 35 x 1.5 cm Lengd: 49.3 Breidd: 35 Hæð: 1.5 cm

Record type

Artifact

Collection

Undirskrá: Munasafn

Keywords

Keyword: Plakat, + hlutv.
Depiction: Tannhjól, óþ. hlutv.

References

Heimildir eru fengnar frá Þórhildi Jónsdóttur, dóttur Jónda í Lambey.