Pokabuxur
1939
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Fríði Ólafsdóttur)
„Fatnaður íslensk almenning var um aldaraðir heimaunninn úr ull af sauðfé landsmanna og tóku ungir sem aldnir þátt í „breyta ull í fat“. Þessi heimilisiðnaður stóð með miklum blóma fram á 19. öld en stóðst síðan ekki samkeppni við breytta framleiðsluhætti iðnbyltingarinnar sem náði tökum á íslensku samfélagi skömmu fyrir aldamótin 1900. Heimilið þurfti ekki lengur að vera sjálfstæð framleiðslueining og þjóðfélagið tók miklum breytingum sem einkenndust af vélvæðingu og fjöldaframleiðslu.
Upphaf íslenskrar iðnvæðingar má m.a. rekja til ullarverksmiðjureksturs Álafoss sem hófst 1896. Í fyrstu var þar tekið á móti ofanaftekinni ull sem kembd var í lopa eða spunnið úr henni band en árið 1901 var einnig farið að vefa þar ullardúka. Klæðasmiðjan Iðunn hóf dúkavefnað 1903 og Gefjun á Akureyri 1908. Þar með færðist vefnaður að mestu út af heimilunum.
Samfara vaknandi áhuga erlendis fyrir íþróttum og útiveru um 1890 verða einnig breytingar í fatnaði og til varð svokallaður sportfatnaður, þar á meðal pokabuxur fyrir bæði kynin. Upp úr 1900 fer einnig að bera á því hérlendis að ungt fólk af öllum stéttum heillast af erlendum tískustraumum og fer að „klæðast upp á danskan máta“. Erlend tískuföt verða algengari þrátt fyrir að okkar rótgróna bændaþjóðfélag brygðist hart við slíkri þróun og fyndi henni margt til foráttu, einkum hve skjóllítill erlendi fatnaðurinn væri.
Um 1920 verða pokabuxur, jakki, og hattur eða derhúfa úr sama efni, tískufatnaður karla bæði í Evrópu og Ameríku og því tilheyrðu gjarnan peysa með V-laga hálsmáli og köflóttir hnésokkar, sbr. þekkta mynd af Halldóri Kiljan Laxness í Los Angeles 1928.
Hérlendis urðu pokabuxur fyrst algengar bæði fyrir konur og karla eftir 1930. Þær voru notaðar mest til ferðalaga og útiveru og þar af leiðandi stundum kallaðar sportbuxur. Með þeim voru notaðar ullarpeysur, ullarhnésokkar, gönguskór og derhúfa eða alpahúfa.
Í heimskreppunni á 4. áratugnum voru sett hér innflutningshöft á vefnaðarvöru og íslenskur almenningur varð aftur að klæðast fatnaði úr íslenskum efnum og vefnaðarframleiðsla jókst verulega hjá Álafossi og Gefjun. Verksmiðjusaumastofur voru settar upp í tengslum við klæðaverksmiðjurnar og sérstök Hraðsaumastofa hóf starfsemi sína hjá Álafossi 1931. Þar tóku klæðskerar mál af konum og körlum og saumakonur saumuðu „með hraði“ á þau hversdagsklæðnað, sport- og ferðafatnað úr Álafossefnum. Voru þau oft nefnd Álafossföt. Árið 1939 lét Jóhannes Kolbeinsson trésmiður (1906-1982) sauma á sig pokabuxur í Álafoss sem hann seinna gaf Þjóðminjasafninu.
Buxurnar eru gott dæmi um íslenska fataframleiðslu þessa tíma, saumaðar úr langröndóttu, þykku, slitsterku ullarefni sem er frekar hart viðkomu og óþjált. Skálmarnar eru næstum jafnvíðar um læri og hné en neðan á þeim er líning með spennu til að draga þær saman fyrir neðan hné. Þar sem buxurnar eru svo síðar myndast poki sem fellur niður fyrir líninguna og af þeim poka draga buxurnar nafn sitt. Buxurnar eru ófóðraðar svo ekki er að undra þó marga hafi klæjað undan þeim. Saumför eru vörpuð í höndunum svo ekki hafa verið til sikk-sakkspor á saumavélunum í Hraðsaumastofunni. Buxurnar eru fagmannlega unnar, ekki síst viðgerðin á rassinum þar sem bætur hafa verið settar svo listilega í að varla sést frá réttunni.“ *
(Skráð af Sigrúnu Blöndal, 8.9.2010)
* Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir, mars 2011: Viðgerðin á rassinum nær frá rassi og niður á læri aftanverð. Þar eru buxurnar stykkjaðar, þ.e. klippt hafa verið úr buxunum ferhyrnd stykki þar sem þær voru slitnar og sniðnar bætur úr sama efni sem eru svo látnar standast á við munstrið í efninu.
Main information
Dating
1939
Material
Object-related numbers
"Museumnumber b": 1978-44
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Pokabuxur
References
Fríður Ólafsdóttir. „Pokabuxur úr Álafossdúk.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 242-243.
Magnús Guðmundsson. „Ull verður gull.“ Safn til Iðnsögu Íslendinga II. Reykjavík 1988.