Altaristafla

1794

In preservation at

Úr aðfangabók: Altaristafla úr furu, ferhyrnt spjald, h. 68, br. 86,6. Sett saman úr 3 borðum lárjettum og negldir listar, strikheflaðir og marmaramálaðir, framaná yzt sem umgerð um málverkið á spjaldinu. Það sýnir Jesum, sem rjettir fram hjarta til þriggja manna, er einnig rjett fram hver sitt hjartað. Fyrir ofan er letrað: Gief mier son minn Hiartað þitt, Sia eg Jesus Gief þier mitt. Neðst er letrað með gyltu letri á svarta rönd: Mr. Guðmundur Einars Son. Ao 1794. IHS. Málverkið er mjög hjákátlegt og óeðlilegt. Það er eptir Jón Hallgríms málara, frá Kasthvammi, samkv. upphafsstöfunum. - Frá kirkju þeirri eða bænhúsi, er var á Brú á Jökuldal. Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Þóru Kristjánsdóttur) Það er enginn vafi á því að altaristafla þessi er máluð af Jóni Hallgrímssyni, frá Kasthvammi í Laxárdal. „Jón fæddist að Naustum í Eyjafirði 1741, sonur Hallgríms Jónssonar bónda og smiðs, sem einnig var þekktur fyrir útskurðargripi og málverk. Jón hélt utan til Kaupmannahafnar og mun þar hafa lagt stund á tréskurð og málaralist. Heim sneri hann um 1760 og lifði fram til 1808. Það elsta, sem varðveist hefur eftir hann, eru myndir sem hann málaði í Hóladómkirkju sem reist var um 1760 og vígt 1763. Varðveitt verk Jóns eru einkum altaristöflur og predikunarstólar og eru flestar töflurnar með mynd af hinni heilögu kvöldmáltíð, málaðar eftir sömu frummynd. En altaristaflan frá Brú á Jökuldal hefur verið mörgum ráðgáta og á sér heldur enga hliðstæðu í íslenskri kirkjulist svo kunnugt sé. Hún er máluð á furuspjald, sett saman úr þremur borðum láréttum. Umgjörðin er negldir strikheflaðir listar, marmaramálaðir, svipaðir og á öðrum töflum eftir Jón. Við sjáum hér Krist til vinstri í síðum rauðum kufli, hnepptum að hálsi, með ljóst klæði um herðar og mitti og geislabaug eins og vera ber. Hann heldur á logandi, blæðandi hjarta í vinstri hendi og réttir það fram til þriggja manna, sem hálf-krjúpa frammi fyrir honum. Mennirnir þrír eru talsvert minni en Kristur og sá fremsti sýnu minnstur. Þeir eru í stuttum, einföldum serkjum, berfættir. Allir rétta þeir fram til Krists hver sitt logandi hjarta. Athöfnin virðist fara fram undir berum himni. Þeir standa á brúnni jörðinni, þrjú hvít blóm gægjast upp á milli þeirra, en gylltar súlur umlykja þá. Ofan við marglit skýin er þetta ritað: Gief mier Son minn Hjartað þitt, Sia eg Jesus Gief þier mitt. Þessi lýsing á kærleikanum milli Krists og mannanna er auðskilin. En hvaðan sækir listamaðurinn myndefni sitt? Í Orðskviðunum stendur á einum stað: „Son minn, gef mér hjarta þitt ... “Hjartað hefur löngum verið mönnum hugleikið sem tákn, einkum á 18. öldinni, og ekki er ólíklegt að eitthvert íslenskt sálmaskáld hafi prjónað við þessi tilmæli Biblíunnar, þó að slíkur sálmur finnist ekki á prenti nú. Nefna má að í Upprisusálmum Steins biskups segir á einum stað: „þú gafst mér hjartad þitt, þér géf eg líka mitt ... “ Upprisusálmarnir voru fyrst prentaðir á Hólum 1726 og oft eftir það. Guðmundur Einarsson er skráður bóndi á Brú í manntalinu 1801, kvæntur ekkju, Ragnhildir Styrbjörnsdóttur, sem er 31 ári eldri en hann. Á Brú býr þá einnig Einar, bróðir Guðmundar, en Brú hefur öldum saman verið efsti bær á Jökuldal og einhver landstærsta jörð á Íslandi. Þeir bræður eru ættaðir frá Eiríksstöðum á Jökuldal. Þegar hér er komið sögu býr Þorkell, elsti bróðirinn á Eiríksstöðum með fjölskyldu sína. Árið 1776 höfðu bændur á þessum tveimur bæjum fengið leyfi til að byggja á eigin kostnað og halda við bænhúsi því sem frá gamalli tíð hafði staðið á Brú; skyldi Hofteigsklerkur messa þar að minnsta kosti tvisvar á ári. Einhver dráttur varð þó á því að bænhúsið kæmist upp. Heimildir eru til um kirkjusmíð á jörðinni 1786. Þá reistu þeir bræður, Þorkell, Einar og Guðmundur, lítið bænhús. Þetta var alla tíð lítil torfkirkja, byggð margsinnis, og loks endanlega rifin 1892. Kirkja stóð þó á Brú fram til 1911, en var þá flutt að Eiríksstöðum. Mennirnir á töflunni, sem rétta Kristi hjarta sitt, gætu verið bræðurnir þrír sem reistu bænhúsið á Brú.“ (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 25.8.2010) Úr Mynd af þili: (Texti eftir Þóru Kristjánsdóttur) Til viðbótar varðandi hin blæðandi hjörtu sem mennirnir rétta Jesús: „Myndir af Jesú Kristi með brennandi hjarta, tákni kærleika hans til mannanna, tíðkuðust þegar á 12. öld en á 18. öld komust slíkar myndir í tísku og urðu geysivinsælar. Þær tilfinningasömu myndir eiga þó ekkert skylt við málverkið á altaristöflu Jóns Hallgrímssonar í bænhúsinu á Brú á Jökuldal. Þar virðist Jón vilja segja ákveðna sögu um ábúandann á Brú, Guðmund Einarsson, og bræður hans tvo. Færa má rök fyrir því að mennirnir á töflunni, sem rétta Kristi hjarta sitt, séu bræðurnir Guðmundur, Þorkell og Einar sem reistu bænhúsið í lok 18.aldar. (Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 20.10.2010)

Main information

Jón Hallgrímsson, Attributed

Dating

1794

Material

Lífræn efni, Viður, Fura

Object-related numbers

Museumnumber a: 7764 "Museumnumber b": 1918-161

Dimensions

68 x 86.6 x 0 cm Mál eftir viðgerð: 68 x 86.6 x 0 cm Lengd: 68 Breidd: 86.6 Hæð: 0 cm

Place

Staður: Brú, 701-Egilsstöðum, Múlaþing

Exhibition text

Spjaldtexti: Altaristafla úr bænhúsi er reist var á Brú á Jökuldal í lok 18. aldar, máluð af Jóni Hallgrímssyni árið 1794. Altarpiece from a late 18th century chapel in Brú in Jökuldalur, painted in 1794 AD by Jón Hallgrímsson.

Record type

Artifact

Collection

Undirskrá: Munasafn

Keywords

Keyword: Altaristafla

References

Þóra Kristjánsdóttir. „Helgir menn á Jökuldal.“ Gersemar og þarfaþing. Reykjavík 1994, bls. 122-123. Þóra Kristjánsdóttir. Mynd á þili. Reykjavík, 2005; bls. 126 - 133.

Place of origin

65°6'34.1"N 15°31'50.1"W