Go Back To Search
Do you know more?

Bollasteinn, sem ljósfæri

In preservation at
National Museum of Iceland
Petr Jónsson á Gautlöndum: „Bollasteinn“ merkilegr og forn, hann er nær hnöttóttur en þó við flatr, sléttr utan og ávalr nær kringlóttr, þetta er sjáanlega valinn veltisteinn (rullesteinn). Steinn þessi er 8 þuml. í þvermál á annann veg enn 7½ á hinn: hann er á þykt nær 4 þuml.: bollinn er 3½ þuml. í þvermál enn barmarnir eru nokkuð ávalir, á dypt er hann 2¼ þuml. Það merkilega sem er við stein þennann er, að innan í bollunum umhverfis niðrfyrir miðju er svört gljáhúð sem aldrei hefur farið af. Bollasteinn þessi fannst sumarið 1886 í túninu á Gautlöndum þegar Pjetr Jónsson bóndi þar var að grafa fyrir súrheysgröf, hann var um 2 al. niðr í jörð. Rétt hjá steininum fann Pétr hellu sem var nær ferskeitt, hún var 15 þuml. á annan veg, enn 13-14 á hinn, hún var nokkuð misþykk, 6 þuml.þar sem hún var þykkust: hellan lá alveg lárétt, og settir undir hana smásteinar til að skorða hana, einkum undir þá hlið er þynnri var, og syndist Pétri jafnvel að hún hefði hvílt á hnaus á þrepi: flöturinn sem vissi upp á hellunni, var rennisléttr eins og borð, og einnig var hún slétt á röndunum, enn hrufótt á þá hlið er niðr vissi, syndist því sem á henni væru mannaverk. Eins og áðr er sagt, lá bollasteinninn rétt hjá hellunni, enn litlu neðar í moldinni, rétt eins og hún hefði orðið eptir á gólfinu hjá. Þar sem súrheysgröfin var grafin, hafði staðið fjárhús frá ómunatíð, enn sem rifin voru fyrir 30 árum og þá sléttað yfir: enn utanum þessa fjárhústétt sást votta fyrir kringlóttri girðingu sem er mjög fornleg óglögg og niðrsokkin og er hún um 9 faðma í þvermál, hafði fjárhúsið staðið í miðri gyrðingunni. Eptir sem hér að framan er skýrt frá, þyki mér sannreynilegast, að hér hafi staðið „hof“ til forna og fjárhúsið hafi verið byggt ofaní það, þetta má ráða af girðingunni, sjá Árb. fornleifaf.1880 og 81, bl. 86, enginn veit til að kirkja hafi verið á Gautlöndum, enda er þessi gyrðing, að sögn miklu fornlegri. Um helluna mætti halda, að hún hafi verið stallurinn sem bæði hlautbollinn stóð á, og vígði eldrinn, sjá Árb.fornl.1882,bl.14. Enn þá ályktun gjöri ég um steinbollann (sem ég hef þó hvergi séð annarstaðar) að í honum hafi verið vígði eldrinn, og í honum hafi verið brent lýsi og kverik(?), og því sé hann svartr innan að ofanverðu, því hversu ómögulegt hefði ekki veerið, að viðhalda þeim „eilífa eldi“ á annan hátt: fyrir þessu get ég fært margar sannanir, enn sem hér er ekki rúm fyrir: ég hefi held ég vissa sagnir af einum steinbolla sem benda á þetta, og er mér lofaði hann í vor: hár á safninu, eru og ýmsir smá bollarsteinar líka, og þar á meðal 2. sem fundust á Kvanneyri, langt niðrí jörð. Hlautbollinn var úr kopar, að því er sögurnar segja, einn þvílíkr er hér á safninu, og kallaðr Álfabolli hann er forn: mætti því ætla, að hlautbollinn á götlöndum, hafi verið tekinn burtu, enn þessi verið eptir. frekar vil ég ekki að sinni segja með vissu yfir höfuð um þetta, þar sem ég var ekki við þegar þetta var grafið upp. Þess skal getið, að nokkru austar fundust bein af 4. mönnum, og virtust 3.vera af konum eða únglingum, enn ein af karlmanni, þau lágu öll samhliða, og snéru að kristnum sið: af skyrslunni að ráða, eru bein þessi frá miklu íngri tíma og hljóta að hafa verið ófúin, þar sem séð varð hvert þau voru af karli eða konu: það er líklegast að bein þessi hafi verið grafin hér niðr í einhverri stórpest t.d. í svartadauða, því þá komust menn ekki yfir að fara með öll lík til kirkju, og þar sem ekki er getið um að nokkr vottr hafi sést fyrir kistu. Skyrsla þessi er tekin eftir bréfum, frá Jóni á Arnarvatni 27 júlí 1884, og Pétri á Gautlöndum 11 maí 1889. Fundr þessi getr haft töluverða þyðingu, og vildi ég gjarnan hafa verið þar við.

Main information

Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 3218 "Museumnumber b": 1889-30
Dimensions
22.4 x 11.2 x 0 cm Lengd: 22.4 Breidd: 11.2 Hæð: 0 cm
Place
Staður: Gautlönd 1, Þingeyjarsveit
Exhibition text
Bollasteinn, fundinn árið 1886 á Gautlöndum í Mývatnssveit í fornum húsgunnni, sem menn töldu þá að verið hefði frá hofi og bollinn því hlautbolli. Þar virðist þó frekar hafa verið kirkja og kirkjugarður, enda fundust beinagrindur skammt frá, og er því steinninn líklegast fornt vígsluvatnsker frá því á fyrstu öldum kristni í landinu. 3218 Steinbolli, sennilegast vígluvatnsker. Fundinn í Mývatnssveit á Norðausturlandi, þar sem virtist hafa verið kirkjutóft og mun frá því snemma á miðöldum.
Record type
Collection
Undirskrá: Fundaskrá Undirskrá: Fundaskrá_Lausafundir
Keywords

Place of origin

65°33'8.1"N 17°7'53.2"W