Róðukross
1150 - 1300
In preservation at
National Museum of Iceland
Gripurinn kemur frá Breiðabólstaðar-kirkju í Fljótshlíð. Róðukross smeltur, þ.e.miðplata af smeltakrossi formum með róðunni ánegldri, h. 19,3 , br. um armana 13,8 cm., en þeir eru, og aðalstafninn sömuleiðis, 4,7 cm. Platan er úr eir og um 3 mm. þ. Róðan er upphleypt og ekki hátt, drifin og grafin, og hefir verið með ljósri gyllingu, sem nú er af að mestu leyti. Hún er með rómanskri gerð, höfuð uppreist og er hvorki á því kóróna nje þyrnisveigur, en sítt hár, kemt aptur um eyru og á herðar niður. Handleggirnir eru beinir út, því að líkaminn hangir ekki í þeim, heldur stendur á þverpalli, sem þó er aðeins myndaður með smeltinu á plötunni. Lendarklæðið nær á hnje niður. Fætur eru aðgreindar og sinn naglinn í hvorum. Myndin má heita vel gerð. Platan er smelt að framan, og er smeltið þeirrar tegundar sem nefnist á frönsku émail cloisomé, garðasmelt - smáræmur úr eiri, gyltar og grafnar (stungnar), eru kveiktar á plötuna og mynda garða og kvíar (sbr. nafnið Cellesmail) utanum glerunginn, sem er látinn á milli garðanna. Grunnurinn er fremur dökkblár; með marglitum blómum, og í hann er með grænum litum myndaður kross sá, sem myndin eginlega á að sýnast hanga á; eiga grænu litirnir líklega að tákna eðlislit krosstrjesins. Í krosstrjenu eru litirnir hafðir hver við annars hlið án þess að hafðir sjeu garðar á milli. Litirnir eru vitanlega allir ógagnsæir. Efst við brún eru stafirnir I H S ( strik yfir H og öfugt S ). Ætla má að um 2 cm. vanti ofan af þessum enda. Neðst sjest efri hluti af mjög lítilli mannsmynd og er höfuðið eitt upphleypt og með gloríu um. Myndin heldur höndunum út og upp, fórnar þeim upp til hins krossfesta frelsara. Hún sýnir Adam rísa úr gröf sinni, samkvæmt hinni fornu helgisögu og að því er sjest á öðrum líkum smeltkrossum, þar sem hún sjest heil ( sbr. nr. 7032); hjer vantar sennilega um 4 cm. neðanaf. Myndin er óeðlilega lítil í samanburði við mynd Krists. Annars er alt þetta smíði og smelt sjerlega fallegt og vandað verk. Fleiri rómanskir róðukrossar eru til í safninu, en enginn sömu tegundar og þessi, nema nr.7032 , frá Tungufells-kirkju; má á honum sjá hversu sá kross hefur verið, sem þessi plata og róða eru af; þó mun þessi hafa verið öllu minni: sá kross er nú 52 cm. hár. 1). Ennfremur má benda á til samanburðar kross þann sem sýndur er á 520. mynd í bók J.J.A. Worzaoe, Nordiske Oldsager, Khavn 1859, bls.135, og þann sem myndaður er á bls. 676 - 77 í bók Hans Hildebrands, Sveriges Medeltid III del, 5 bok. - Þetta smelt og smíði mun alment álitið frakkneskt og helzt kent við borgina Limoges, þar sem ýmiskonar smelt var mjög stundað á miðöldum og fram á 18. öld. Sennilega er þessi gripur frá síðari hluta 12. aldar. Ætla má að hún kunni að vera af einum þeirra þriggja smeltu krossa, sem taldir eru í máldaga Breiðabólsstaðar-kirkju frá árinu 1332 2). og yngri máldögum. Er plata þessi kom til safnsins var hún negld á nýlegt, hvítmálað trjespjald, er var sett í nýlega gylta umgjörð. Var þetta líkt paxspjaldi, en yngra en svo, að það hafi getað verið paxspjald.
1). Sjá um þessa krossa í Árb. 1914, bls. 30 o.s.frv., m. myndplötu, og Árb.
2). Dipl. isl. II., nr. 431.
Main information
Donor: Skúli Gíslason
Dating
1150 - 1300
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 2445
"Museumnumber b": 1883-294
Dimensions
19.3 x 13.8 cm
Lengd: 19.3 Breidd: 13.8 cm
Place
Staður: Breiðabólstaður, Rangárþing eystra
Exhibition text
Róðukross, miðplata með smeltri Kristsmynd af altariskrossi eða uppihaldskrossi frá 13. öld, gerðum í borginni Limoges í Frakklandi. Úr Breiðabólstaðarkirkju í Fljótshlíð.
2443
Róðurkross af smeltum eirkrossi, gerðum í borginni Limoges í Frakklandi á 13. öld.
Spjaldtexti:
Smeltir gripir. Borgin Limoges í Frakklandi var þekkt á miðöldum fyrir framleiðslu gripa sem skreyttir voru með smelti, lituðum glerungi.
Enamel. Limoges in France was renowned in the Middle Ages for its production of fine, enamelled goods.
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Róðukross
References
Matthías Þórðarson."Róðukrossar með rómanskri gerð." Árbók Hins íslenzka fornleifafélags 1914.
Kristján Eldjárn. "Ufsakrossinn og róðukrossar af rómanskri gerð." Gengið á reka. Reykjavík 1947, bls.
Þór Magnússon. "Limoges-verk á Íslandi." Yrkja. Afmælisrit til Vigdísar Finnbogadóttur 15. apríl 1990. bls. 270 - 276.
Place of origin
63°44'23.1"N 20°7'50.4"W