Vindskeið
1692 - 1723
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr aðfangabók:
Vindskeiðar einar, útskornar úr furu og málaðar. Þær eru báðar eins að útskurði og allri gerð, nema að því leyti, að það er vinstra megin á annari, sem er hægra megin á hinni, - uppdrættinum þannig snúið við. Sú sem hefur verið hægra megin, frá áhorfandanum sjeð, er 278,5 cm. að l. og 30 cm. að br., en hin er 284,5 cm. að l. og um 28,5 cm. að br.; þyktin um 4,5 cm. á hinni fyrri, en öllu meiri, alt að 5 cm. á hinni. Þær eru flatar og beinar; rendur óskornar og um 4 cm. breiður bekkur innanvið þær, en annars eru framhliðarnar útskornar allar. Útskurðurinn er fremur lágt upphleyptur; þó skorið sumstaðar dýpra en inn í miðja fjölina. Neðst er engill, sem heldur uppi stöng, lárjettri fyrir ofan sig; á henni miðri er hjól, með mörgum geislum í og 2 vængjum útfrá; stendur annar upp, en hinn niður; fyrir framan engilinn er hönd, svo sem rjett að honum. - Merkingin er vafasöm. - Á bak við engilinn hefst upp trje, sem gengur svo upp í dálitlum bugum alla fjölina á enda. Stafurinn er skorinn fremur flatur, um 10 - 12 cm. að br., en framanvið hann og í bugunum beggja vegna við hann eru greinar og blöð, með blómum og skrauti, og efst er stórt blóm. Blöðin eru flest ílöng og oddmjó; sum eru með rómanskri gerð. Á miðri fjöl, hjer um bil, eru skornir upphafsstafirnir G E S. Rjett fyrir ofan þá er svo sem skýjabekkur og fyrir ofan hann stjarna með vængjum útfrá til beggja hliða. Upphafsstafirnir eru rjettir á vinstri vindskeiðinni, en öfugir á hinni. - S.V. getur þess að skálastoðir þessar, er hann nefnir svo, hafi verið,, hafðar fyrir vindsk(eiðar)". Hann getur þess ekki að þær sje frá Múla, en hefur víst litið svo á, og er það rjett. Upphafsstafirnir G E S eru eflaust upphafsstafir Gísla Einarssonar, er þar var prestur 1692 - 1723, og mun helzt mega ætla af stærð vindskeiðanna að þær sjeu af kirkjunni; enda tekur Steinn byskup Jónsson það fram í vísitatíugjörð sinni 18. ág. 1715, að ,,framann under kirkjunne er standþil og biórþil, með útskornum vindskeiðum, dróttum, dyrastöfum" o.s.frv. Eptir útliti að dæma eru þær frá því um 1700. Ekki er líklegt að þær hafi nokkru sinni verið skálastoðir. - Vindskeiðar eru til af fleiri kirkjum, útskornar, og frá þessum sama tíma. - Önnur er brotin sundur í miðju, en hefur verið spengd saman nýlega. Báðar eru mjög veðurbarðar og nokkuð eyddar, en lítt skemdar af fúa.
Úr Mynd á þili: (Texti Þóru Kristjánsdóttur)
„Útskornar vindskeiðar með höfundareinkennum Þórarins, ættaðar frá heimaslóðum hans hafa jafnframt varðveist og eru vafalaust einnig verk hans. Þær eru með stórgerðum útskornum hríslum, blöðum og blómum, djúpt skornar og sums staðar gagnskornar. ... Þeir gripir sem varðveist hafa eftir Þórarin Einarsson eru ekki margir en koma frá nokkuð dreifðu svæði á Norðurlandi og bendir ýmislegt til þess að lífsverk hans hafi verið stórum drýgra og margt hafi farið forgörðum í aldanna rás Teikning í Listasafni Íslands frá seinni hluta 19. aldar styður t.d. þá kenningu. Hún er eftir Sveinunga Sveinungason (1840 - 1915) frá Lóni í Kelduhverfi og er af dyrafjöl sem Þórarinn hefur merkt sér og sögð er hafa verið á gömlu bænhúsi í Kelduhverfi í upphafi 18. aldar. “ (Sjá enn frekar bls. 86 - 89 í Mynd á þili)
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 8. 10.2010)
Main information
Dating
1692 - 1723
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 2799
"Museumnumber b": 1886-71
Dimensions
278.5 x 30 cm
Lengd: 278.5 Breidd: 30 cm
Place
Staður: Múli 1, 641-Húsavík, Þingeyjarsveit
Exhibition text
Vindskeiðar af torfkirkju í Múla í Aðaldal, með fangamarki séra Gísla Einarssonar, er þar var prestur 1692-1723, og samkynja útskurður á báðum. Neðst er engill, sem heldur á stöng með hjóli á og vængjum út frá, sem óvíst er hvað á að merkja, en síðan gengur jurtastöngull upp eftir fjölunum. Nokkuð var títt á 17. og 18. öld, að vindskeiðar á kirkjum væru útskornar.
2799
Útskornar vindskeiðar af torfkirkju norðanlands, frá 17. öld. Útskornar vindskeiðar voru alkunnar á þeim tíma á kirkjum.
Spjaldtexti:
Vindskeiðar af torfkirkju í Múla í Aðaldal með fangamarki séra Gísla Einarssonar sem þar var prestur 1692–1723. Neðst er engill sem heldur á stöng með vængjuðu hjóli, tákni hamingjunnar. Síðan gengur
jurtastöngull upp eftir fjölunum, sem upphaflega hafa verið nokkru lengri.
Bargeboards from a turf church at Múli, Aðaldalur, with the initials of the Rev. Gísli Einarsson, who served the parish 1692–1723 AD. At the bottom is an angel holding a staff with a winged wheel, signifying happiness. A tendril extends up the boards, which were originally somewhat longer.
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Vindskeið
References
Mageröy, Ellen Marie. „Planteornamentikken i islandsk treskurd. En stilhistorisk studie I-II.“ Bibliotheca Arnamagnæana, Supplementum Vol. V. Kh. 1967.
Þóra Kristjánsdóttir. Mynd á þili. Reykjavík, 2005; bls. 84-89.
Place of origin
65°49'13.9"N 17°22'9.5"W