Hesputré
1850 - 1900
In preservation at
National Museum of Iceland
Hesputré úr furu, með teljara (þ.e.
skrepputré, Þ.M.) , rauðbæsað. Hespukross, settur efst utan á stólpa,
er felldur er ofan í lítinn pall, en hann á þremur lágum fótum, og skrimill
milli að neðan. Snið all skrautlegt. Öll h. um 98 sm, við
stólpa um 85 sm, en h. hans, mælt frá pallinum að ofan, er um 64.7 sm.
Stólpinn ferstrendur að grundvallarformi, en all mjög sneitt af brúnum,
og efst er skorinn vænn hnúður, áttstrendur og endi flatur, þessi hluti
hesputrésins er settur saman að endilöngu úr tveimur trjám, misgildum nokkuð,
er mest þvm. 5.4 sm, og minnst 3.2 sm, hliðar nokkurn veginn jafn breiðar,
litlar skorur í brúnir. Í krossinum, sem er jafnarma, ganga hvor yfir aðra
tvær flatar, þverstrendar spíkur. Tréstúfur er felldur þversum á enda um
gat í miðju, ytri brúnin bein, en hvelfd nokkuð, og við stúfenda rís lág,
ávöl bryggja, nokkur bugur þeim megin, er að krossmiðju veit. Fremri spík
í krossi 57.5 sm á l., hin aftari liðl. 58 sm, br. mest við samskeyti,
um 4.9 sm, en þaðan mjókka trén um sveigbrún, og er br. úti á örmum um
2.5 sm, þ. er um 2.2 sm. L. stúfanna á endum um 13 sm, h. við miðju liðl.
2 sm, þ. jöfn breidd krossins á örmum úti, h. bryggja um og yfir hálfur
sm. Handfang til að snúa krossinum er framan á armi á tré því, sem aftan
á er lagt, þetta typpi úr ljósum, hörðum viði, bumbuvaxinn hólkur settur
á titt, l. um 5 sm, þvm. 2.2, fjarl. frá enda á spík tæpl. 11 sm. Ás, eintrjáningur,
20.8 sm á l., þvm. 3.4 sm, tengir krossinn stólpanum, og liggur hann um
15 sm neðan við topp. Kerling er á honum inni í stólpa og knýr talningshjól.
Endi áss að framan ferstrendur og situr kross hér við op, stúfurinn um
1 sm á l., og sneitt af brúnum, en þétt við kross rekinn trétittur gegn
til viðhalds. Að stólpa verður gildur kafli, áttstrendur, miðmjór og með
sveigðri útlínu, en aftar er lag svo sívalt, endi nær um 3 sm út, á hann
settar til aðhalds tvær þrífætur (?), er sú, sem nær liggur, kringlótt,
en hin áttstrend, og með henni rekinn trétittur. Þar sem ás liggur, er
op þversum gegnum stólpa, ílangt og lóðrétt í, og ásinn látinn fara gegn
við miðju. Sér hér á hlið kerlingunni eða trissunni, eilífðartrissu, hún
úr hörðum við, þvm. um 6.3 sm og þ. rúml. 2 sm, fjórar skerðingabrúnir
á og mest dýpt liðl. hálfur sm. Talningshjólinu er komið fyrir við, í öðru
sams konar opi, ílöngu og lóðréttu, sem gengur á hinn veginn gegnum bol,
og ná þau saman. Hið efra er um 12 sm neðan hnúðenda, h. tæpl. 8 sm, vídd
um 2.2 sm, en hið neðra um 14.8 sm á h., mest vídd um 2.3 sm. Gegnt efra
opi er að aftan felld tréplata í stólpann og fer þar endi áss. Efri endi
á neðra opinu nær um hálfan sm upp fyrir við takmörkin. Talningshjólið
er úr eikarplötu, all sæmilega kringlótt og á því 46 þríhyrningslaga tennur
við rönd, þvm. þess 12-13 sm að jafnaði, og þ. 1 sm, en l. tanna og br.
að neðan innan við 1 sm að jafnaði, snýst hjólið um viðarás, 1.6 sm í þvm.,
lítill, sívalur tréstautur á vinstri kinninni, nýlegur, um 0.8 sm á l.,
þvm. svipað, felldur í gat um 1 sm frá egg, stautur þessi rekst í fjöður.
Gerð eru tvö skörð úr opinu í bolinn vinstra megin, ferskeytt, og kemst
stauturinn hér. Fjöður úr stáli, l. 15.7 sm, br. 1.3 sm, fest neðan við
með tveimur eirnöglum og snýr lóðrétt. Hespukrossi verður að snúa frá vinstri
til hægri, ef titturinn á hjólinu á að fara að fjöðurinni og hún að skreppa
til, en ekki að hindra gang. Í palli er þykk fjöl, sem sporbaugslaga flötur,
og væri (?) úr numið hjá annari langhlið sem ás liggur, snýr hann þversum
og beina hliðin fram, l. 28.3 sm, br. um 18.3 sm og þ. 3.2 sm. Grunnt,
íhvolft úrtak með brún allt umhverfis. Ferstrent op er gert í gegn við
miðju og framarlega, l. um 4 sm, br. um 3.7 sm, og snýr það samhliða brún,
stólpinn felldur í það um endastúf, en bil milli brúnar og stólpa á efra
borði rúml. 3 sm. Stuttir, sívalir fætur undir og eru tveir við horn að
framan sitt hvorum megin, en hinn þriðji við afturbrún og gegnt miðju,
vita allir út að neðan og frá stólpa. Tvær fjalir tengja enda að neðan,
önnur liggur þversum milli fótanna hjá hornum, en hin frá afturbrún á fjöl
þessari miðri að fætinum, sem stakur er. Eru fætur felldir í göt gegnum
pall og fjalir. L. fótanna, sem undir eru að framan, um 18.8 sm, hins 18.3
sm, þvm. um 2.5 sm. Fjöl sú, sem tengir fremri fætur, er 31.4 sm á l.,
hin 17.7 sm, br. um 5 sm á báðum, þ. innan við 2 sm, endarnir bogadregnir
og fellt saman um hak. Göt fyrir fætur í palli um 2 sm frá hornum og liðl.
1.5 sm eru frá gati að brún að aftan. Bil að endum skrimla áþekk.
Má teljast góð smíð. Talsvert ber á bögun og sliti og
á eru ummerki eftir viðgerðir. Bæsingarhúðin er all eydd, í henni sprungur,
hroði á, blettir og örður, sjá má meiðsl á viði, járnnaglar og trétittir
reknir í til styrktar, plata úr ljósu efni sett á við samskeyti krossins
að aftan og felldar í hvarmur. Sums staðar endurnýjun. Hjól og trissa skorin
til og hjól fært ofar. Ryð á járnnöglum. Guðmundur Þorsteinsson
frá Lundi gerði við. Sbr. Þjms. 8036. Sjá Ísl.
Þjóðh., bls. 104.
Main information
Dating
1850 - 1900
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 15526
"Museumnumber b": 1954-159
Dimensions
98 x 0 x 0 cm
Lengd: 98 Breidd: 0 Hæð: 0 cm
Place
Núverandi sveitarfélag: Reykjavíkurborg, Reykjavíkurborg
Exhibition text
Hesputré, skrepputré, sem band
var hespað á af hnyklum ef vefa átti úr því eða selja í verslanir. Á því
er eins konar teljari sem small eftir ákveðinn hringafjölda og gaf til
kynna hvenær komið var nóg í hespuna. Voru slík hesputré nefnd skrepputré.
Frá 19. öld.
15526
Hesputré, skrepputré, sem band
var hespað á af hnyklum ef vefa átti úr því eða selja í verslanir. Á því
er eins konar teljari sem small eftir ákveðinn hringafjölda, var þessi
búnaður til að segja til um lengd þráðarins í hepuna. Frá 19. öld.
15526
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Hesputré