Reiðhjól
1870 - 1880
In preservation at
National Museum of Iceland
Úr aðfangabók:
Reiðhjól, framhjólið nokkru stærra en afturhjólið, hjólin bæði úr tré, nafir, pílárar og hringar, en járngjarðir utan um, eins og á kerruhjólum. Ekkert drifhjól er, en stigsveifar á sjálfu framhjólinu. Önnur þeirra er brotin. Hjól þetta sýnir það stig í þróun reiðhjólanna, er fundið hafði verið upp á að knýja þau áfram með stigsveifum, en ekki var enn farið að hafa framhjólin eins geysistór og síðar varð. Stigsveifar á framhjólsási voru fyrst fundnar upp 1865, svo að líklega er þetta hjól frá árunum 1870-80, og þannig þó nokkru eldra en næsta nr. á undan. Var þessi hjólategund kölluð ? eða hraðfótur. - Úr eigu sama manns, að áliti Knud Zimsens.
Úr Gersemar og þarfaþing: (Texti eftir Ingu Láru Baldvinsdóttur)
Fyrsta reiðhjólið, sem sögur fara af á Íslandi, var flutt til Reykjavíkur nokkru fyrir 1890.
Þetta fyrsta reiðhjól, sem barst til landsins, er enn til. Jes Zimsen kaupmaður gaf það Þjóðminjasafninu ásamt öðru hjóli, sem er aðeins yngra (Þjms. 12419). Þetta fyrsta reiðhjól er af þeirri gerð í þróunarsögu reiðhjólsins, sem nefnd hefur verið (velocipede) og þýðir hraðfótur á íslensku. Þessi tegund reiðhjóls var frönsk uppgötvun frá 1861, en hún var síðar framleidd víðar, m.a. í Bretlandi. Ekkert framleiðslumerki er á hjólinu, og því verður fátt sagt um uppruna þess.
...
Bæði reiðhjólin, sem Jes gaf, eru úr eigu Guðbrands Finnbogasonar, verslunarstjóra hjá Fischersverslun í Reykjavík. Guðbrandur hafði menntast bæði innanlands og utan og þótti framfarasinnaður maður. Hann hafði m.a. forgöngu um stofnun Baðhúsfélags Reykjavíkur 1895, sem hugðist koma upp baðhúsi til þess að almenningur gæti baðað sig gegn vægu verði.
Knud Zimsen borgarstjóri var bróðursonur Louisu, konu Guðbrands. Hann var kunnugur hjólinu af eigin notkun á skólaárum sínum í Latínuskólanum um 1890. Hann lýsir því svo:
Þó var ein dægrastytting, sem ég undi mér löngum við, enda fágæt í Reykjavík í þann tíma, en það var að fara á reiðhjóli. Hjól það, sem ég hafði til afnota, átti Guðbrandur Finnbogason.
Hjólgrindin var úr járni, en hjólin úr tré með járngjörðum. Ekkert drif var á því, og var aðeins hægt að stíga framhjólið. Það var því ekki auðvelt að fara hratt á því, og ókleift mátti heita
að hjóla á því upp nokkurn verulegan bratta. Ég gerði heldur ekki víðreist á því, hjólaði aftur og fram um Aðalstræti og renndi mér á því niður Fischersund.
Annað sambærilegt hjól átti Guðmundur Sveinbjörnsson skrifstofustjóri, og voru þessi tvö hjól þau einu í Reykjavík um 1890. Á árunum 1892-93 bættust tvö hjól við. Annað var með mjög stóru framhjóli en litlu afturhjóli. Það átti Elías Olsen bókhaldari hjá Fischersverslun. Knud segir:
Hjól Olsens tók hinum mjög fram, enda safnaðist fólk saman til að horfa á hann aka á því kringum Austurvöll, sem hann gerði ekki ósjaldan.“
(Sett inn af Sigrúnu Blöndal, 1.9.2010)
Main information
Dating
1870 - 1880
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 12420
"Museumnumber b": 1938-89
Place
Núverandi sveitarfélag: Reykjavíkurborg, Reykjavíkurborg
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Reiðhjól
References
Inga Lára Baldvinsdóttir. „Fyrsta reiðhjólið og upphaf hjólreiða.“ Gersemar og þarfaþing. Reykajvík 1994, bls. 162-163.