Rýtingur
1800 - 1900
In preservation at
National Museum of Iceland
Rýtingur í slíðri. Þetta er danskur
offiseradálkur frá 19. öld. Heildarlengd í slíðrinu er 34 cm, en rýtingurinn
sjálfur er 32,4 cm langur, þar af er blaðið um 21,2 cm langt. Það er tvíeggja
og á því er kambur sem nær 16 cm upp á blaðið. Mesta breidd blaðsins er
1,4 cm og þykkt 0,4 cm. Meðalkafli rýtingsins er úr grænleitu horni og
er sexhyrndur. Á endanum er hnappur (hnúður) og hnoð úr málmi sem einnig
er skrúfa sem heldur hnappnum föstum. Hjöltun eru flöt og með hnúðum á
endum. Á hjaltmótin er festur skjöldur. Er það skjaldarmerki danska ríkisins,
þrjú ljón og níu hjörtu (sæblöð). Ofan við skjöldinn er svo kóróna. Á efri
hluta blaðsins er stimpill, brjóstmynd af riddara með hjálm. Á neðanverðum
hjaltmótum er stimpluð talan 48. Aðra stimpla er ekki að sjá á rýtingnum.
Slíðrið er úr svörtu leðri sem svolítið hefur látið á sjá. Á því eru tveir
hólkar úr málmi (nýsilfri / messing / tambak ?)) og neðst er döggskór með
hnúð á enda úr sama efni. Í hólkana og döggskóinn er grafið munstur að
framanverðu en talan 58 stimpluð að aftanverðu. Í hólkunum eru lykkjur
með hlekkjum í (til að festa rýtinginn við ól eða belti). Að því undanskildu
að leðrið hefur flagnað í slíðrinu er hvort tveggja, rýtingurinn og slíðrið,
í mjög góðu ástandi.
Gripirnir nr. Þjms. 2009-1 eru
allir úr eigu Rudolph Craner (f. 1881, d. 1959) sem var hér við landmælingar
á árunum 1908-1914 á vegum danska herforingjaráðsins. Craner hafði safnað
vopnunum, aðallega á Jótlandi og ef til vill í Þýskalandi. Íslensku gripina
hafði hann fengið hjá bónda einum hér á landi sem var fylgdarmaður hans
á mælingaferðum. Bóndinn hafði smíðað þá sjálfur. Gefandi gripanna er Katla
Magnúsdóttir (f. 1924) en eiginmaður Kötlu, Matthías Ingibergsson apótekari
(f. 1918, d. 2000), hafði keypt safnið af Craner. Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir
og Lilja Árnadóttir, starfsmenn munasafns Þjóðminjasafnsins, sóttu gripina
á heimili Kötlu að Kristnibraut 6 í Reykjavík, en það var dóttir hennar,
Guðrún Edda (f. 1952), sem afhenti þá fyrir hönd móður sinnar. Þá héngu
þeir á vegg í stofunni, á spjaldi sem klætt var dökkbláu flaueli. Ákveðið
var að taka einungis gripina en skilja spjaldið eftir.
Katla Magnúsdóttir hafði fyrst
samband við Þjóðminjasafnið árið 2005 og vildi gefa gripina frá Craner
til safnsins eftir sinn dag. Árið 2009 hafði Guðrún dóttir hennar aftur
samband við safnið og vildi að gripirnir færu þá þegar í Þjóðminjasafnið,
enda var móðir hennar þá að flytja.
Þór Magnússon, fyrrum þjóðminjavörður,
fór til Kötlu árið 2005 og skoðaði gripina. Hann ritaði síðar minnisblað
þar sem m.a. kemur fram: (tölvupóstur hans í held sinni er varðveittur
með fylgiskjölum aðfangabókar, ásamt ljósmynd sem hann tók af gripunum
eins og þeir héngu á vegg á heimili Kötlu).
Ég fór 4. júlí og heimsótti Kötlu.
Craner er okkur að góðu kunnur því að safnið fékk einu sinni myndasafn
hans. Það mynduðust vinatengsl við fjölskyldu Kötlu, eitthvað út af húsaleigumálum
í Kaupmannahöfn. Craner hafði safnað ýmsum vopnum, aðallega á Jótlandi
og ef til vill í Þýskalandi. Maður Kötlu keypti þetta vopnasafn og var
það að ósk Gondu Craner, minnir mig. Þau Craner-hjón höfðu lagt mikla vinnu
í að pússa þessa gripi og laga, og lítur þetta mjög fallega út og eru gripirnir
nánast óskemmdir, sverðin glansandi fín og hvergi að sjá að marki, að ryðblettir
hafi verið. Þarna eru einnig nokkrir íslenzkir hlutir, sem Craner hafði
fengið hjá bónda einum á íslandi, en ekki vissi Katla hver hann var.
Ég held að safnið ætti tvímælalaust
að þiggja safnið með þökkum. Þetta er að sönnu fæst beint tengt Íslandi,
en þó hafa danskir soldátar, sem voru oft hér á 19. öld, borið svona vopn,
og þetta gæti komið sér vel að eiga til að hafa á sérsýningum, þótt það
yrði ekki stöðugt til sýnis. Vafalaust hafa dönsku hermennirnir, sem stóðu
vörð er þjóðfundurinn var haldinn 1851 og tilbúnir að skjóta þá fundarmenn
sem Trampe gæfi skipun um, haft svona búnað, byssur og korða. Ég set mynd
af gripunum, en þetta er fest upp á vegg, á eins konar tau, svipað og það
var heima hjá Craner-hjónum.
Gripirnir eru eftirfarandi:
4 herrifflar
6 byssustingir
kúlutöng
púðurhorn
7 skammbyssur
8 korðar
skrautsverð
lúður
lítil taska
2 rýtingar
lappneskur veiðihnífur
lóð
2 lýsislampar (annar örlítill,
eins konar minjagripur)
beislisstangir
svipa
skilti
ístöð
lítil öxi
2 smáhlutir (óþekktir)
skilti, um gripina og eigendur
Main information
Dating
1800 - 1900
Material
Object-related numbers
"Museumnumber b": 2009-1-27
Dimensions
34 x 0 x 0 cm
Lengd: 34 Breidd: 0 Hæð: 0 cm
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Rýtingur