Pálreka

In preservation at

Fornlegur páll eða gref, eða pálreka(?). Að því er lagið snertir, er verkfæri þetta mitt á milli reku og gamals páls. Skaptið er 1 alin og 2½ þumlúngur á lengd, með hækjuhún að ofan, eins og á páli. Að neðan eru skákar, eins og á reku, en báðar eru eintrjáningar við skaptið og tálgaðar úr sömu spítu. Yfir skákarnar efst er verkfæri þetta 5½ þumlúngur. Lengd skákanna með varinu er 12½ þumlúngur. Eggin á varinu gengur í odd, og gengur varið 8½ þumlúng upp á skaptið, en nær því hálfu styttra í miðju. Naglar gánga gegnum varið allra efst, einn hvorumegin, til að halda því föstu við skákarnar. Varið er 6 þumlúngar og 2 línur á breidd, þar sem það er breiðast, allra neðst. Það er heldur þunnt. Skaptið með skákunum er úr bækitré, og er alveg ófúið. Verkfæri þetta fann gefandinn sjálfur árið 1865 í mýrinni fyrir ofan Flensborg (við Hafnarfjörð), rúmlega manni í öxl niður í jörðu, er verið var að taka þar mó, og voru 3 páltorfur af mó yfir og 3 undir. Aðrir menn hafa sagt mér svo frá, að engin merki hafi til þess sézt, að þar hafi áður verið tekinn mór, og enginn veit til þess, að nokkurn tíma hafi verið hreyfð jörð til mótaks í þessum sama mýrajaðri. Þetta er ásamt öðru vottur um töluverðan aldur þessa verfæris, enda er almenn reynsla fyrir því í útlöndum, að tré og jafnvel járn getur legið í mójörðu óskemmt að mestu allt að 2000 árum eða lengur, og getur því verkfæri þetta verið mjög gamalt, þó að það sé lítið eða ekkert skemmt. Í fornum bókum er getið um pála og grjótpála, rekur og gref. Grágás (í Kristinna laga þætti, kap. 3) nefnir saman pál og reku og sömuleiðis Bragða-mágus saga (bls. 138): Reka er nefnd í Frostuþíngslögum (x, 47) og í Gunnlaugs sögu ormstúngu (kap. 2), og í Fornmanna sögum kemur fyrir máltækið: stikktu mér í, kvað reka. Í Finnboga sögu hins ramma (kap.32) er nefnd mykjureka. Páll er nefndur í Svarfdælu (kap. 12). Í Landnámu (bls. 293) segir, er bera átti út sveininn Þorstein Ásgrímsson, Úlfs sonar hersis á Fíflavöllum: þræll hvatti gref, sá er honum skyldi gröf grafa. Hvað gref er á þessum stað, er óljóst, en auðséð er þó á sambandinu og eins nafninu, að það er graftól, hvort sem það kann að vera líkt páli eða reku, eða mitt á milli páls og reku, svo sem þetta verkfæri. Í Ferðabók Eggerts og Bjarna (bls. 35) er myndaður páll, sem sýnir, að um miðja átjándu öld hafa pálar tíðkazt á Íslandi líkari verkfæri þessu, sem hér segir frá, en pálum þeim, sem alstaðar tíðkast hér á landi á þessari öld, að því er eg þekki til. Nú er blaðið rekið upp í skaptið á öllum pálum, en á þessu verkfæri, og eins í Ferðabók Eggertz, má kalla, að skaptið gángi ofan í blaðið, sem neglt er fast á skaptið með tveim nöglum, sínum hvorumegin, og gánga túngur, sem neglt er í, upp á skaptið báðummegin. Svipað þessu er sömuleiðis fyrirkomulagið á nr. 114 og 271, sem líkur eru til að sé pálstafsleifar: en ef það er eigi, þá eru þó líkindi til, að hinir fornu pálstafir hafi veri líkari hinum elztu pálategundum. Á hinu nafnfræga tjaldi frá Bayeux, er saumað var 1066 - 70, sjást menn, sem eru að grafa til virkis eða kastala, og heldur einn þeirra á tóli, sem mjög er líkt því, er hér fannst, með alveg eins oddmynduðu vari, en í því er það frá brugðið, að á því er hak annars vegar, sem á pál. Höndin á manninum skýlir þar húninum, svo hann sést eigi. Væri blaðið á pálnum í Ferðabók Eggerts og Bjarna oddmyndað, væri það allt eins og blaðið á þessu verkfæri, sem mér er næst að halda að sé gref, eða forn páll, eða ef til vill það, sem kölluð er pálreka.

Main information

Donor: Jón Daníelsson

Material

Lífræn efni, Viður, Beyki

Object-related numbers

Museumnumber a: 284 "Museumnumber b": 1865-92

Dimensions

84 x 21.2 cm Lengd: 84 Breidd: 21.2 cm

Place

Staður: Flensborg, Hafnarfjarðarkaupstaður

Record type

Artifact

Collection

Undirskrá: Fundaskrá Undirskrá: Fundaskrá_Lausafundir

Keywords

Keyword: Pálreka