Vefstóll

In preservation at

Vefstóll með ýmsu tilheyrandi. Vefstóll, af gamalli gerð, frá Bjargshóli, Miðfirði. Er hann smíðaður úr furu, all hár, og felldur saman um tappa við horn. Bæði vaðmeiður og slöngurifur eru látnir vera á hæð við setuna. Lengd vefstóls þessa er um 1 m 27 cm, breidd 1 m 20,5 cm og hæð um 1 m 60 cm. Upp að setufjölinni eru um 55 cm, en að brjóstslá og spennislá um 79 cm. Neðst á vængjum er ferstrent tré, um 7 cm á hvorn veg, og liggur það milli enda að framan og aftan. Eru bæði tré þessi tengd með þverslá hjá framenda, en nokkru aftar, eða um 32 cm frá endunum, er í þau felldur stólpi, ferstrendur, og aðrir sams konar stólpar tveir rísa rétt hjá endum við bakhlið, stólpar þessir allir eru af sama gildleika og trén í vængjunum að neðan, brjóstsláin liggur yfir enda framstólpanna, milli hinna er sett þverslá um 15 cm að hæð, en að ofan spennisláin. Um 41 cm frá endum að aftan rísa svo sitt hvoru megin lóðréttar burðarfjalir, 9,3 cm á breidd, sem á eru smíðuð horn efst, og er slagborðinu krækt ofan á horn þessi. Setufjölin, lengd um 89 cm, breidd um 15 cm, er lögð á stuttar kjálkafjalir, snúast þær um trétyppi á framstólpunum og halda setunni uppi járnkrókar sitt hvoru megin. Aftan við setu liggja um 20 cm breiðar fjalir í vængjunum, settar langsum milli hornstólpa, í þær ganga ásarnir tveir, en stytturnar tvær með hornunum eru látnar falla að þeim að utan. Fremra ástréð, vaðmeiðurinn, er um 7,4 cm að þvermáli, sívalt og gengur í kringlótt göt í vængjafjölinni. Í tré þetta er gerð rauf að endilöngu, um 2 cm á breidd og um 1 cm á dýpt, íhvolft. Hægra megin er settur á rifshaus við enda og haldvinda af venjulegri gerð. Rifshausinn, trékringla, með tenntu járnbandi umhverfis, er eintrjáningur, þvermál allt liðlega um 17 cm. Tappi er gerður við kringluna að utan og haldvindan felld þar að, hún er úr tveimur stuttum fjölum, sem liggja í kross um úrtak, en endar frammjóir, mest þvermál um 39,5 cm. Samskeytin treyst með járnnöglum. Gat liggur gegnum vaðmeiðinn hjá enda vinstra megin. Í slöngurif er haft um 7,5 cm gilt tré, rauf liggur í því að endilöngu, íhvolft, um 2,2 cm á breidd, dýpt liðlega 1 cm, og hægra megin er settur rifshaus og haldvinda, þvermál haussins, er það er kringla úr einu tré, en umhverfis járnband með hvössum göddum, skáhöllum, er um 19 cm, haldvinda, sömu gerðar og á vaðmeiðnum, er sett hér á enda á sama hátt, og er þvermál vindunnar um 28,8 cm mest. Fest er á kjálkafjölinni aftan við rifshaus í langt járn frammjótt, með litlum staut á ytri hlið. Snýst það um nagla, og má bregða járni þessu fram fyrir tennurnar. Tvær trékringlur, all stórar, leika á ásnum innan grindar. Báðar eru eintrjáningar, og sneitt af ytri brúnum, þvermál nálar um 21 cm. Um brún á annarri liggur var úr blikki, en ólarstúfar, þrír ganga út um augað á hinni, þeim megin, sem inn veit. Hornin efst á styttunum eru stuttar fjalir, felldar í brún að framan, lengd liðlega 14 cm, og í neðra horn að framanverðu gert úrtak, ofan á fjalirnar þessar er sett járnkló, en járngaddur neðan á efra trénu í slagborði látinn liggja þar. Sjá má göt, ferhyrnd, fyrir hafaldatréð, ofarlega á styttunum báðum, um 20 cm frá enda, en tré þetta vantar. Slagborðið, ferhyrndur rammi, felldur saman, lengd um 7,8 cm á breidd, hæð um 87,5 cm er úr fimm fjölum, í því er höfð grönn fjöl til hliða og að ofanverðu, en að neðan liggja tvær all gildar fjalir, sem mynda skeiðavar vefstólsins. Skeiðin sjálf, en hún er látin ganga í raufar í varinu að ofan og neðan, er 77,5 cm á lengd. Breidd 11,5 cm, og þykkt 1,6 cm. Mynda langhliðar hennar tveir viðarteinar, klofnir að endilöngu, en örmjóar stálfjaðrir settar milli þeirra með stuttu bili, og liggja þær í rifunum. Um samskeyti fjaðra og teina er svo vafið grannri snúru. Í vefstól þessum er skammel við neðri þverslána í bakhlið, þetta fjórar samhliða fjalir, lengd um 63,5 cm, breidd öll um 28,6 cm. Snýst skammelið um gildan, sívalan járntein á slánni, en teininum er komið fyrir milli tveggja tréstauta, felldra á slána að innan. Rekin er lykkja úr járni í fjalirnar allar á efra borði og neðan við mitt skammel og mynda lykkjur þessar skáhalla röð niður og til hægri. Í vinstri stólvæng er komið fyrir hliðarskammeli milli ásanna tveggja. Þetta fjórar mislangar spíkur og vita brúnir upp og niður. Snýst hliðarskammelið um járntein við efri enda, en hann liggur milli kubba, sem negldir eru á vængfjölina. Mest lengd skammels þessa er um 56 cm, breidd milli 8 og 9 cm. Í spíkunum eru tvö augu fyrir bönd ekki langt frá enda að framan. Dálítið er vefstóllinn laslegur orðinn, og í hann vantar, viður hefur sumsstaðar eyðst, og sjá má óhreinindi á og sprungur, en járn er ryðgað. Vefstóll þessi var í eigu Daníels Jónatanssonar bónda að Bjargshóli. Óf hann í honum fram yfir 1940. Smíðað hefur Guðmundur Guðmundsson á Syðri-Völlum (d.1917) fremur en faðir hans, Guðmundur Guðmundsson á Ytri-Völlum (d.1867). Balbínustóll, sem fylgir næsta nr. á undan, grindin og í henni spólur. Er grind stólsins af venjulegri gerð, smíðuð úr furu, ferhyrnd í laginu og ílöng, lengd 96,5 cm, breidd, mælt við brúnir, tæplega 48 cm, og milli hliða að framan og aftan um 9,5 cm, mælt eins. Þetta einfaldur rammi, með einni fjöl í hlið hverri, en rammanum svo skipt í tvennt með fjöl langsum enda á milli. Er geirnegling við horn, og miðjufjöl töppuð í. Fimm teinar úr járni og alúmíni eru reknir gegn milli langhliða með jöfnu bili að kalla, hafður er krókur í öðrum enda þeirra, og þar settur gegn teinn úr alúmíni til aðhalds, en honum halda svo lykkjur reknar í fjölina. Á spólunum, þær allar úr tré, er sívalur leggur, holur að innan, og er á enda hans sett kringla, kúpt öðru megin, snýr kúpta hliðin inn, á ytri hliðinni eru gerðir lágt upphleyptir hringar og rákir. Lengd spólanna er um 18 cm, þvermál við kringlur mest liðlega 10,5 cm, en þykkt mest um 2,5 cm, þvermál leggja er um 2,4 cm mest. Samskeyti grindar eru dálítið lasleg orðin, kvarnast hefur úr spólum, og víða má sjá minni háttar meiðsl og skellur. Sbr. næsta nr. á undan. Kambur, sem fylgir næsta nr. á undan. Er hann af venjulegri gerð vefstólskamba, þetta ílangur og mjór fururammi, smíðaður úr fjórum litlum spíkum, en þær felldar saman við horn. Lengd 82,5 cm, breidd 8,8 cm, og þykkt 2 cm. Þversum á opi liggja fimmtíu tennur úr alúmíni, sívalir stúfar, reknir í spíkurnar báðum megin. Sneitt er af kambbrúnunum að innanverðu. Samskeyti eru treyst með nöglum úr trté og járni. Sbr. næsta nr. á undan. Ýmsir hlutir, sem verkfærum þessum fylgja, svo sem hafaldasköft o.fl. Sbr. næsta nr. á undan. Vefstóllinn er frá Bjargshóli í Miðfirði, og var í eigu Daníels Jónatanssonar bónda þar, er óf í stólnum fram yfir 1940. Mun þar hafa verið síðast ofið þar um slóðir. Vefstóllinn er smíðaður af Guðmundi Guðmundssyni smið á Syðri-Völlum (d.1917) frekar en föður hans Guðmundi Guðmundssyni á Ytri-Völlum (d.1867). Annar eins til á Reykjum.

Main information

Guðmundur Guðmundsson, Attributed
Daníel Jónatansson, Used by
Donor: Björn Helgason

Material

Ólífræn efni, Málmur, Járn
Lífræn efni, Viður

Object-related numbers

"Museumnumber b": 1966-32

Place

Staður: Bjargshóll, 531-Hvammstanga, Húnaþing vestra

Record type

Artifact

Collection

Undirskrá: Munasafn

Keywords

Keyword: Vefstóll

Place of origin

65°14'42.2"N 20°49'12.0"W