Altarissteinn
1200 - 1550
In preservation at
National Museum of Iceland
Altarissteinn frá sömu Skálholts (kirkju) úr hvítum marmara með gulri og rauðri tréumgjörð allt í kring. Hann er öldungis sléttur og einfaldur, og eins umgjörðin. Hann er nær því 18 þumlúngar á lengd og 10½ á breidd. Um þessa steina er mjög víða getið í máldögum 1), en það mun vera rángt sem margir halda, að þessir steinar muni hafa verið hafðir til að brenna á reykelsi 2), heldur mun sá upprunalegi tilgángur vera svo undir kominn: að það voru lög í hinni rómversku kirkju, að öll ölturu skyldu vera byggð úr steini, því að altarið átti að tákna Krist, sem hyrningarstein kirkjunnar, eða þann stein, sem himneskt vatn rennur út frá, til svölunar öllum kristnum lýð: sbr. 48. passíusálm Hallgríms Péturssonar 6. og 15. vers, og 1. Kor. 10, 4. En það var ekki ætið hægt að koma þessu við, að hafa ölturu úr steini. Þessvegna var það lögboðið, að hafa á hverju altari einn stein, helzt svo stóran að minnsta kosti, að brauðið eða monstransið og kaleikurinn gæti staðið á honum. Ennfremur voru optast helgir dómar greyptir neðan í eða utan í hliðarnar á þessum steinum, helzt af þeim mönnum, sem ölturu voru helguð, eða kirkjurnar. Hið eina altari alveg byggt úr steini, sem nú mun vera til á Íslandi, er altarið í Hóla dómkirkju, sem er alveg eins og Laurentíussaga lýsir því í 32. kap,. og mun vera hið sama óbreytt: að minnsta kosti er það úr eins rauðu grjóti og sagan getur um, og hollt innan með járnhurð fyrir.
1) í máldaga Auðunnar rauða er talað um: altarisstein búinn með silfur í Grundarkirkju, og einn búinn í Miklagarði, sex altarissteina í Hrafnagilskirkju, og í Grímsey einn altarissteinn laus, einnig tveir á Grenjaðarstað lausir: sýnir það orðatiltæki, að þeir muni optast hafa verið hafðir fastir í altarinu.
2) í Biskupasögum II, 248 er þó sagt frá, að pálminn hafi verið brendur á altarissteininum á pálmasunnudag.
Main information
Dating
1200 - 1550
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: 422
"Museumnumber b": 1867-64
Dimensions
49.5 x 32 x 6 cm
Lengd: 49.5 Breidd: 32 Hæð: 6 cm
Place
Staður: Skálholt, 801-Selfossi, Bláskógabyggð
Exhibition text
Altarissteinn úr marmara, kominn úr Skálholtsdómkirkju, frá seinni hluta miðalda, en umgerðina lét Brynjólfur biskup Sveinsson smíða á 17. öld. Ölturu skyldu vera úr steini eins og hin upphaflegu, en óvíða varð því komið við og hérlendis er hvergi steinaltari nema í Hóladómkirkju. Því var boðið í kaþólskum kirkjulögum, að hafa skyldi á hverju altari stein, helst svo stóran að kaleikurinn og sýnikerið með brauðinu gætu staðið á honum. Stundum voru þeir festir í altarið, steinninn var helgur og mátti ekki syngja messu við brotinn stein. Til var, að helgir dómar væru greyptir neðan í eða í hliðar altarissteinsins. Nefnt er í biskupasögum, að pálminn væri brenndur á altarissteini á pálmasunnudag.
422
Altarissteinn úr marmara, úr Skálholtsdómkirkju, úr kaþólskum sið fyrir 1550. Ölturu voru upphaflega úr steini og var boðið í kaþólskum kirkjulögum, að þar sem ekki var steinaltari skyldi vera steinn á altarinu. Hann skyldi helst vera svo stór, að kaleikurinn og monstransinn með patínunni gætu staðið á honum, og stundum var altarissteinninn festur í altarið. Ekki mátti syngja messu við brotinn altarisstein og til var að helgir dómar væru greyptir í steininn. Nefnt er í biskupasögum miðalda, að pálminn væri brenndur á altarissteini á pálmasunnudag.
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
Keyword: Altarissteinn
References
Kristján Eldjárn, Hörður Ágústsson. Skálholt. Skrúði og áhöld. Reykjavík 1991, bls. 135-136.
Place of origin
64°7'38.6"N 20°31'27.2"W