Platti, + hlutv.
1930
In preservation at
National Museum of Iceland
Freyja Hlíðkvist Ómarsdóttir, des. 2011:
Veggplatti. Jólaplatti Bing og Gröndahl í Kaupmannahöfn frá árinu 1930, hvítur og blár: "JÓLAKVELD 1930". Á honum er mynd af níu jólasveinum á leið til byggða, það er snævi þakin jörð og stjörnubjartur himinn og í bakgrunni gnæfir fjallið Strandartindur við Seyðisfjörð. Fyrirmyndin að umhverfinu mun vera ljósmynd eftir Ólaf Magnússon ljósmyndara (f. 1889, d. 1954) sem varðveitt er í Ljósmyndasafni Reykjavíkur. Jólasveinarnir á plattanum eru klæddir í gömul íslensk bændaföt. Fremstur virðist fara Ketkrókur, þá væntanlega Giljagaur, svo Stekkjarstaur, þá Gluggagægir, þá sveinn með poka sem óljóst er hver er, svo Stúfur, þá Þvörusleikir, svo sveinn sem heldur á einhverju ílöngu, væntanlega ætu, og gæti verið Bjúgnakrækir og aftastur fer sveinn sem blæs út hvítri móðu, mögulega sá sem kallaður var Fannafeykir.
Á árunum 1928, 1929 og 1930 framleiddu Bing & Gröndahl sérstaka íslenska jólaplatta með íslensku myndefni. Allir eru þeir hvítir og bláir. Plattinn frá 1928 er með mynd af Dómkirkjunni í Reykjavík. Plattinn frá 1929 er með mynd af Gullfossi (fyrsta skipi Eimskipafélags Íslands) í ytri höfninni í Reykjavík. Sá frá 1930 er með mynd af níu íslenskum jólasveinum á leið til byggða. Það er athyglivert að jólasveinarnir virðast klæddir í gömul íslensk bændaföt (í skinnskó, hnébuxur, háa sokka, treyjur og með skotthúfur). Lengi vel hefur verið talið að Tryggvi Magnússon teiknari hafi verið sá sem klæddi jólasveinana í gömul íslensk bændaföt og þeir hafi fyrst birst þannig við kvæði Jóhannesar úr Kötlum í bókinni „Jólin koma“ sem út kom árið 1932. Listamaðurinn sem gerði plattana hét Achton Friis (f. 1871, d. 1939) og var myndlistamaður, tónskáld og rithöfundur, sem m.a. tók þátt í landkönnunarleiðangri til Grænlands. Ekki er þá útilokað að hann hafi komið við á Íslandi. Það er því spurning hvort hann hafi verið sá fyrsti til að klæða íslensku jólasveinana í gömul bændaföt og þetta sé elsta mynd af þeim í þeim klæðnaði?
Í Þjóðminjasafni eru varðveittir plattarnir frá 1928 (Á 6951) og 1930 (Á 6953) en þann frá 1929 vantar. Plattarnir eru nú orðnir fágæti enda voru þeir, eins og aðrir jólaplattar frá Bing & Gröndahl, framleiddir í takmörkuðu upplagi og fullyrt að mótin hefðu verið eyðilögð eftir framleiðslu.
Main information
Dating
1930
Material
Object-related numbers
Museumnumber a: Á-6953
Dimensions
17.9 x 0 cm
Lengd: 17.9 cm
Record type
Collection
Undirskrá: Ásbúðarsafn (Á)
Keywords
References
Um jólaplattana með íslenska myndefninu sjá t.d.: http://www.mbl.is/greinasafn/grein/169644/ (skoðað 14. des. 2011).
Óbirtar heimildir: bréf og afrit af bréfum sem Halldór Halldórsson, útvegsfræðingur, afhenti Árna Björnssyni.