Frummynd, listaverks
1947
In preservation at
National Museum of Iceland
Ungur sjómaður, frummynd. Stytta úr gifsi sem sýnir sjómann, krjúpandi á lágum stöpli, að losa fisk úr neti. Við hlið hans er bryggjustólpi. Styttan er svokallaður kjarni eða „master" sem er hin eiginlega frummynd sem notuð er til að búa til mót fyrir keramikgripi (sjá nánar hér að neðan). Guðmundur Einarsson mótaði styttuna árið 1947 og er hún merkt honum en á botn styttunnar er grafið GE.1947 ISLAND og merki Listvinahússins (burstir á burstabæ). Ummerki eru um að höfuðið hafi brotnað af á einhverjum tímapunkti og verið fest aftur á. Borið hefur verið á styttuna efni af einhverju tagi sem gerir hana brúna á litinn, undir stöplinum má á nokkrum stöðum sjá glitta í hvítt gifs þar sem aðeins hefur brotnað upp úr styttunni. Gerðar hafa verið litlar lagfæringar ofan á sjóhattinum og undir stöplinum en þar er brúni liturinn ljósari. Hæð: 30 cm, breidd: 11 cm, stöpull: 9,5 x 2,5 x 11 cm.
Guðmundur Einarsson frá Miðdal stofnaði Listvinahúsið árið 1927 á Skólavörðuholtinu (sjá ljósmynd nr. SiG3-7219). Guðmundur vildi nýta íslenskt hráefni til framleiðslu á vönduðum hönnunarvörum fyrir almenning og leit svo á að íslenskur leir væri ein mikilvægasta auðlindin til eflingar bæði iðnaðar og listiðnaðar á Íslandi. Listmunir voru lengstum stærsti hluti framleiðslunnar en þar að auki var einnig unnið nokkuð af nytjahlutum, t.d. vasar og skálar. Lydia Pálsdóttir, kona Guðmundar, var mikilvægur samstarfsmaður hans við leirmunagerðina alla tíð. Hún var vel menntuð á þessu sviði og var fyrst Íslendinga til að fá meistarabréf í greininni. Þegar mest var voru 15-16 manns við störf í Listvinahúsinu.
Munir sem unnir voru eftir leir-og gifsfyrirmyndum Guðmundar voru kallaðir þrykktir munir. Þeir voru gerðir þannig að gifsmót var tekið af frummyndinni sem gerð var úr óbrenndum leir. Leirinn var því næst tekinn úr negatíva gifsmótinu og það hreinsað. Gifsi var síðan hellt í mótið og þannig varð fyrsta eintak af styttunni til. Negatífa mótið var síðan höggvið utan af styttunni og var sú stytta kölluð „master" eða kjarni og var hin eiginlega frummynd. Af þessari frummynd var síðan tekið negatíft gifsmót í mörgum hlutum, svokallað stykkjamót svo hægt væri að taka það af styttunni án þess að skemma hana. Þetta stykkjamót var síðan notað til að fjöldaframleiða leirmuni.
Lydia Pálsdóttir lýsti gerð munanna á eftirfarandi hátt:
„Þegar búa á til muni úr leir eru þeir fyrst þrykktir út í mót, ef um styttur er að ræða, . . . Hlutirnir eru svo þurrkaðir í sérstökum þurrkofni við lágan hita til þess að þeir springi ekki. Síðan eru þeir brenndir í ofni sem hitaður hefur verið upp í 900 gráður. Loks eru þeir málaðir og síðan brenndir á ný. . . Engir tveir munir sem búnir voru til í Listvinahúsinu voru eins. Sumir voru áþekkir að forminu til en við höfðum gaman af því að prófa nýja liti, blæbrigðin voru mismunandi. ."
Árið 2024 fékk Þjóðminjasafn Íslands til varðveislu átta frumgerðir af keramikgripum eftir Guðmund frá Miðdal. Frumgerðirnar koma úr dánarbúi Yngva Arnar Guðmundssonar (f. 1938, d. 2022), sonar Guðmundar og eru allar skráðar undir númerinu Þjms. 2024-38.
Main information
Dating
1947
Material
Object-related numbers
"Museumnumber b": 2024-38-2
Place
Núverandi sveitarfélag: Reykjavíkurborg, Reykjavíkurborg
Record type
Collection
Undirskrá: Munasafn
Keywords
References
Ari Trausti Guðmundsson og Eiríkur Þorláksson. Listvinahús: Guðmundur frá Miðdal: leirmunir 1930-1956. Reykjavík: Arctic Books, 2006.
Inga Ragnarsdóttir & Kristín G. Guðnadóttir. Deiglumór : Keramik úr íslenskum leir 1930-1970. Reykjavík: Minningarsjóður um Ragnar Kjartansson, 2021.
Kristín G. Guðnadóttir. „List fyrir andann, þróunina og lífið." Í Guðmundur Einarsson frá Miðdal: Maðurinn í náttúrunni. Náttúran í manninum. Kópavogur:Listasafn Kópavogs, Gerðarsafn, 2006. Sýningarskrá.