Main information
Gender / Year of Submittee
Kona (1973)
Dating
Day sent: 04.12.2020
Object-related numbers
"Museumnumber b": 2020-3-31
Place
Núverandi sveitarfélag: Dalvíkurbyggð, Dalvíkurbyggð
Questions / Answers
Gerði fjölskylda þín laufabrauð á æskuárum þínum? Ef svo er, hverjir á heimilinu tóku þátt? Komu aðrir að laufabrauðsgerðinni en heimilisfólkið? Hverjir, ef svo er?
Já alltaf sípan ég man eftir mér. Fyrst hjá ömmu og afa, systkini mömmu og krakkaskarinn öll komin saman, amma, mamma og systir eða mágkona breiddu út meðan hinir skáru. Þetta var orðið tveggja daga verk þar sem fjölskyldan var stór. Í seinni tíð hafa það svo verið við systur með mömmu og pabba og okkar makar og börn. Tekur enga stund í dag þar sem nú eru kökurnar keyptar, þurfum bara að skera og steikja.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Bæði á heimilinu og einnig í skólanum, gaman að halda í svona hefðir.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Ég hugsa að þetta sé eitthvað sem þau bæði ólust upp við sem börn en er þó ekki viss. Þau eru bæði fædd og uppalin í Bárðardal, Þingeyjarsveit.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Já það finnst mér, kannski einhver bragðmunur en annars bara eins.
Ef að þú komst ekki að gerð laufabrauðs í æsku en tókst þátt í henni seinna á ævinni, hvaðan og hvenær kom hún inn í líf þitt?
Alltaf verið hluti af mínu lífi, ómissandi fyrir hver jól.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Já vip gerum saman mamma, pabbi og systur mínar og fjölskyldur.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Alltaf, man eftir einu skipti sem ég missti af og það var hræðilegt, ætlaði aldrei að komast í jólagírinn það ár.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Bara fyrir jól. Í dag oftast seinnihluta nóvember en í gamla daga oft bara rétt fyrir jól. Dagsetning bara ákveðin eftir því hvenær allir komast.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Held hún hafi minnkað svolítið á tímabili en ímynda mér að hún sé aftur að aukast núna síðustu 5 ár kannski. Veit það samt ekki.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Við rétt náðum að vera innan fjöldatakmarka þar sem 2 komust ekki en vorum farin að ræða að vera bara hver á síni heimili á zoom, þurftum ekki að grípa til þess.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Nei, hver hugsar um sig, mamma sér um að panta kökurnar, rest er bara hver sér um sig... jú mamma sér líka um hangikjötið, mackintoshið og maltið og appelsínið, alltaf það sama á borðum.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Kaupum útflattar kökur.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Keyptar kökur, bara hvítt hveiti.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Nei, keypt deig. Mamma og amma bjuggu það til í gamla daga.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Bretti, til að skera kökurnar á, hnífur og laufabrauðshjól, til að skera út munstrið kökurnar, hnífur eða pikkari til að pikka kökurnar, djúpsteikingarfeiti til að steikja kökurnar og hlemmur til að pressa þær eftur steikingu. Svo auðvitað tómir mackintosh baukar til að setja kökurnar í eftir steikingu og geyma þær í.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Nei held ekkert svoleiðis.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Ég geri oftast einhverskonar stjörnu munstur, stundum kerti. Hef enn ekki séð neitt munstur sem mér finnst ekki passa.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Geri oftast bara það sama, oftast kannski bara eitthvað fljótlegt þar sem kökurnar eru margar.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Skemmtilegast að gera stjörnu munstur.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Bara allskonar, sumt svipað mínu en annað allt öðruvísi. Ég hef t.d aldrei kunnað að nota hjól en maðurinn minn og börnin gera það, skera þá oft út stafi og allskonar.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Hmmm örugglega mamma eða pabbi, líklega pabbi þar sem við erum bæði örvhent. Man ekki eftir því þegar ég lærði það.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Allir skera út eftir að við fórum að kaupa kökurnar, börnin eru með, endast ekkert endilega allan tímann en taka samt þátt. Finnst mikilvægt að þau kynnist þessari hefð.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Pott, 2 stóra gaffla til að snúa kökunum og hlemm til að pressa.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Nei, nema kannski feitin, notuðum tólg fyrst.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Steikt upp úr djúpsteikingarfeiti í dag en tólg í gamla daga. Oftast kringum 200 kökur. Allt steikt, lítið um afskurð þar sem þær eru keyptar og ég sakna þess.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já á sérstökum hlemmi.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Staflað 10 saman, í plastpoka og svo í bauka. Geymt á köldum stað.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Hver og einn ákveður fyrir pöntun hvað hann vill margar kökur.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Dagsverk, oftast byrjað milli 9 og 10 um morguninn og búið um kaffileitið.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Mamma steikir oftast en við systur og pabbi skiptum alveg við hana, svo er bara einhver sem pressar og einhver sem tekur kökurnar til hliðar. Engin sérstök kynjaskipting.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Strax, nartað alla aðventuna.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Hangikjöti, malt og appelsín og bláberjasúpu sem mamma gerir.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Nei man ekki eftir því.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Bara "venjulegar" alls ekki kúmen.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Þetta klárast oftast í janúar, þegar ég var yngri var mikilvægt að eiga afgang á þorrablótinu í sveitinni.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Afskurður borðaður á laufabrauðsdaginn. Þekki ekki annað heiti en þegar ég var yngri mundi ég ekki hvað þetta hét og kallaði það skruðninga, hef stundum kallað þetta það í gríni.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Nei.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Samvera með fjölskyldu og gaman að halda í hefðina.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Held ég hafi sagt það í fyrsta svari.
Já alltaf sípan ég man eftir mér. Fyrst hjá ömmu og afa, systkini mömmu og krakkaskarinn öll komin saman, amma, mamma og systir eða mágkona breiddu út meðan hinir skáru. Þetta var orðið tveggja daga verk þar sem fjölskyldan var stór. Í seinni tíð hafa það svo verið við systur með mömmu og pabba og okkar makar og börn. Tekur enga stund í dag þar sem nú eru kökurnar keyptar, þurfum bara að skera og steikja.
Fór laufabrauðsgerð sem þú tókst þátt í eingöngu fram á heimili þínu eða á fleiri stöðum? Hvaða stöðum?
Bæði á heimilinu og einnig í skólanum, gaman að halda í svona hefðir.
Hvar og hvernig kynntust foreldrar þínir þessari hefð? Nefndu einnig sveitarfélag og hvort það var í þéttbýli eða til sveita.
Ég hugsa að þetta sé eitthvað sem þau bæði ólust upp við sem börn en er þó ekki viss. Þau eru bæði fædd og uppalin í Bárðardal, Þingeyjarsveit.
Var laufabrauðið sem þú þekktir í æsku svipað því sem kallað er laufabrauð í dag? Ef ekki, gætir þú lýst brauðinu sem kallað var laufabrauð í þínu ungdæmi?
Já það finnst mér, kannski einhver bragðmunur en annars bara eins.
Ef að þú komst ekki að gerð laufabrauðs í æsku en tókst þátt í henni seinna á ævinni, hvaðan og hvenær kom hún inn í líf þitt?
Alltaf verið hluti af mínu lífi, ómissandi fyrir hver jól.
Býrð þú til laufabrauð í dag? Gerir þú það með fleiri en einum hópi, ef svo er? Hvaða hópum?
Já vip gerum saman mamma, pabbi og systur mínar og fjölskyldur.
Kemur þú að gerð laufabrauðs á hverju ári eða hefur þú hugsanlega tekið pásu um lengri eða skemmri tíma? Hvers vegna?
Alltaf, man eftir einu skipti sem ég missti af og það var hræðilegt, ætlaði aldrei að komast í jólagírinn það ár.
Er sérstakur dagur og tími tekinn frá fyrir laufabrauðið? Hvernig er hann valinn? Er gert laufabrauð á öðrum tímum árs en fyrir jólin? Ef svo er, hvenær og við hvaða tækifæri?
Bara fyrir jól. Í dag oftast seinnihluta nóvember en í gamla daga oft bara rétt fyrir jól. Dagsetning bara ákveðin eftir því hvenær allir komast.
Hvaða hugmyndir hefur þú um útbreiðslu laufabrauðs í dag? Finnst þér að hún hafi farið vaxandi eða minnkandi á síðustu 20-30 árum eða stendur hún kannski í stað?
Held hún hafi minnkað svolítið á tímabili en ímynda mér að hún sé aftur að aukast núna síðustu 5 ár kannski. Veit það samt ekki.
Hvaða áhrif hefur COVID-19 á laufabrauðsgerð þína? Koma vídeó-símtöl á netinu, eins og t.d. á Facebook, hugsanlega við sögu? Getur þú sagt frá þessu, ef svo er?
Við rétt náðum að vera innan fjöldatakmarka þar sem 2 komust ekki en vorum farin að ræða að vera bara hver á síni heimili á zoom, þurftum ekki að grípa til þess.
Eru einhverjir sem halda utan um daginn eða sjá til þess að nóg sé af öllum áhöldum og öðru sem til þarf? Hverjir, ef svo er?
Nei, hver hugsar um sig, mamma sér um að panta kökurnar, rest er bara hver sér um sig... jú mamma sér líka um hangikjötið, mackintoshið og maltið og appelsínið, alltaf það sama á borðum.
Búið þið til deig sjálf eða kaupið þið það tilbúið og fletjið út? Kaupið þið útflattar kökur?
Kaupum útflattar kökur.
Hvaða korntegundir eða hugsanlega blöndu af þeim notið þið í deigið? Hvaða önnur hráefni eru notuð?
Keyptar kökur, bara hvítt hveiti.
Hverjir búa til deigið? Þekkist kynja- eða verkaskipting við að hnoða og fletja deigið? Segðu frá því, ef svo er.
Nei, keypt deig. Mamma og amma bjuggu það til í gamla daga.
Hvaða áhöld og annan útbúnað notar þú við laufabrauðsskurðinn? Segðu frá því og hvaða hlutverki þau gegna.
Bretti, til að skera kökurnar á, hnífur og laufabrauðshjól, til að skera út munstrið kökurnar, hnífur eða pikkari til að pikka kökurnar, djúpsteikingarfeiti til að steikja kökurnar og hlemmur til að pressa þær eftur steikingu. Svo auðvitað tómir mackintosh baukar til að setja kökurnar í eftir steikingu og geyma þær í.
Eiga eldri áhöldin sér sögu? Hafa einhver þeirra t.d. erfst á milli kynslóða? Hvaða áhöld, ef svo er? Hver átti þau fyrst?
Nei held ekkert svoleiðis.
Hvaða munstur skerð þú helst út? Ber útskurðurinn eða munstrin sem þú notar einhver heiti? Hvaða heiti? Er eitthvað sem þér finnst að eigi ekki að skera út í laufabrauð? Hvað og hvers vegna, ef svo er?
Ég geri oftast einhverskonar stjörnu munstur, stundum kerti. Hef enn ekki séð neitt munstur sem mér finnst ekki passa.
Hvað ræður því helst hvað þú skerð út? Skipta hefðir máli í þessu sambandi eða hvaðan færð þú hugmyndirnar? Vilt þú nostra við útskurðinn, gera flókin mynstur eða vera fljótur vegna þess að það eru margar kökur sem þarf að skera út?
Geri oftast bara það sama, oftast kannski bara eitthvað fljótlegt þar sem kökurnar eru margar.
Er eitthvað sem þér finnst skemmtilegra eða leiðinlegra að skera út en annað? Hvað, ef svo er? Eða er þetta kannski alveg hlutlaust?
Skemmtilegast að gera stjörnu munstur.
Hvað skera aðrir út í þínum hópi? Er það á einhvern hátt frábrugðið því sem þú gerir?
Bara allskonar, sumt svipað mínu en annað allt öðruvísi. Ég hef t.d aldrei kunnað að nota hjól en maðurinn minn og börnin gera það, skera þá oft út stafi og allskonar.
Hver kenndi þér að skera út? Hefur þú kennt einhverjum útskurð? Hverjum?
Hmmm örugglega mamma eða pabbi, líklega pabbi þar sem við erum bæði örvhent. Man ekki eftir því þegar ég lærði það.
Hverjir sjá um að skera út? Geta allir tekið þátt, börn líka?
Allir skera út eftir að við fórum að kaupa kökurnar, börnin eru með, endast ekkert endilega allan tímann en taka samt þátt. Finnst mikilvægt að þau kynnist þessari hefð.
Hvaða áhöld og annað sem til þarf er notað við steikinguna? Segðu frá þeim og hvaða hlutverki þau gegna.
Pott, 2 stóra gaffla til að snúa kökunum og hlemm til að pressa.
Hafa orðið einhverjar breytingar á því hvaða útbúnaður er notaður? Hvaða breytingar, ef svo er?
Nei, nema kannski feitin, notuðum tólg fyrst.
Upp úr hverju er brauðið steikt og hve lengi? Hvað eru búnar til margar kökur? Er afskurðurinn steiktur?
Steikt upp úr djúpsteikingarfeiti í dag en tólg í gamla daga. Oftast kringum 200 kökur. Allt steikt, lítið um afskurð þar sem þær eru keyptar og ég sakna þess.
Er laufabrauðið pressað eftir að búið er að steikja það? Með hverju er pressað? Ef að það er ekki pressað, hvað er gert við brauðið þegar það kemur upp úr pottinum?
Já á sérstökum hlemmi.
Segðu frá því hvernig brauðinu er pakkað inn og gengið frá því til geymslu.
Staflað 10 saman, í plastpoka og svo í bauka. Geymt á köldum stað.
Eftir hvaða reglum er laufabrauðinu skipt á milli fólks? Hvað fá menn venjulega margar kökur í sinn hlut?
Hver og einn ákveður fyrir pöntun hvað hann vill margar kökur.
Hvað tekur vinnan við laufabrauðið langan tíma, frá upphafi til enda?
Dagsverk, oftast byrjað milli 9 og 10 um morguninn og búið um kaffileitið.
Hverjir sjá um að steikja og ganga frá kökunum? Er kynja- eða verkaskipting við þetta? Getur þú sagt frá því?
Mamma steikir oftast en við systur og pabbi skiptum alveg við hana, svo er bara einhver sem pressar og einhver sem tekur kökurnar til hliðar. Engin sérstök kynjaskipting.
Laufabrauð er mest borðað um jólin, eins og allir þekkja, en hvenær er byrjað að smakka á því?
Strax, nartað alla aðventuna.
Með hverju þykir þér best að borða laufabrauð?
Hangikjöti, malt og appelsín og bláberjasúpu sem mamma gerir.
Borðar þú, eða fólk sem þú þekkir, laufabrauð með einhverju sem talist gæti óhefðbundið meðlæti? Ef svo er, hvað er hér helst um að ræða?
Nei man ekki eftir því.
Hvernig kökur þykja ykkur bestar? Nefnið hráefni o.fl.
Bara "venjulegar" alls ekki kúmen.
Hvað endist þinn laufabrauðsskammtur lengi? Hvað er gert við afganginn frá jólunum?
Þetta klárast oftast í janúar, þegar ég var yngri var mikilvægt að eiga afgang á þorrablótinu í sveitinni.
Hvenær og hvernig er afskurðarins neytt? Hvaða heiti þekkir þú á honum?
Afskurður borðaður á laufabrauðsdaginn. Þekki ekki annað heiti en þegar ég var yngri mundi ég ekki hvað þetta hét og kallaði það skruðninga, hef stundum kallað þetta það í gríni.
Kaupir þú tilbúið laufabrauð í búðum eða bakaríum? Frá hvaða aðila er besta brauðið að þínu mati?
Nei.
Hver er tilgangur þess að búa til laufabrauð, annar en hinn praktíski svo að segja? Hvaða þýðingu hefur þessi hefð fyrir þig?
Samvera með fjölskyldu og gaman að halda í hefðina.
Getur þú sagt frá laufabrauðsgerð? Þetta geta verið minningabrot, þín upplifun, hvort og með hvaða hætti hefðin hefur breyst, hvað er jákvætt, hvað er neikvætt eða annað sem kemur upp í hugann.
Held ég hafi sagt það í fyrsta svari.
Questionnaire
Record type
Keywords